The Project Gutenberg EBook of Popolmalamiko, by Henrik Ibsen
This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org
Title: Popolmalamiko
Dramo en kvin aktoj
Author: Henrik Ibsen
Translator: Odd Tangerud
Release Date: November 14, 2006 [EBook #19803]
Language: Esperanto
Character set encoding: ASCII
*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK POPOLMALAMIKO ***
Produced by Andrew Sly and Bill Patterson
HENRIK IBSEN
POPOLMALAMIKO
Dramo en kvin aktoj
(En folkefiende)
(1882)
Tradukis: Odd Tangerud
Eldonejo: Jec Scandinavia a/s
Postboks 54
N - 3401 Lier
Tlf. 32 85 50 03
Fax. 32 85 5082
ISBN 82-91707-51-0
Popolmalamiko
ROLOJ:
DOKTORO TOMAS STOCKMANN, kuracisto cxe banejo.
SINJORINO STOCKMANN, lia edzino.
PETRA, ilia filino, instruistino.
EJLIF, ilia filo, 13 jara.
MORTEN, ilia filo 10 jara.
PETRO STOCKMANN, la pli agxa frato de la doktoro; urba magistranto
(membro de la urba magistrato) kaj policestro; prezidanto de la
baneja estraro k. t. p.
MORTEN KIIL, tanejestro; eduka patro de sinjorino Stockmann.
HOVSTAD, redaktoro de la gazeto "La Popola Mesagxo".
BILLING, kunlaboranto en la gazeto.
SxIPESTRO HORSTER.
PRESISTO ASLAKSEN.
PARTOPRENANTOJ EN CIVITANA KUNVENO, viroj el cxiuj sociaj tavoloj,
kelkaj virinoj kaj aro da knablernantoj.
(Stockmann prononcigxas _Stokman_ kun mallonga _o_)
(La intrigo okazas en marborda urbo en suda Norvegio.)
UNUA AKTO
(Vespero en la sidcxambro de la _doktoro_; senlukse sed belete
ekipita kaj meblita. Sur la flanka muro dekstre estas du pordoj, el
kiuj la pli fona kondukas en la antauxcxambron kaj la pli proksima
al la laborcxambro de la _doktoro_. Sur la kontrauxa muro, rekte
kontraux la pordo de la antauxcxambro, estas pordo al la ceteraj
cxambroj de la familio. Meze sur la sama muro staras la kahela forno,
kaj pli antauxe estas sofo kaj super gxi spegulo, kaj antaux la sofo
estas ovala tablo kun tuko. Sur la tablo staras lumanta lampo kun
sxirmilo. En la fono estas malferma pordo al la mangxocxambro. Tie
vidigxas pretigita tablo por vespermangxo kaj sur gxi lampo.)
(_Billing_ sidas cxe la mangxotablo kun busxtuko sub la mentono.
_Sinjorino Stockmann_ staras apud la tablo kaj transdonas al li
pladon kun granda peco de rostbovajxo. La ceteraj segxoj cxirkaux la
tablo estas forlasitaj, la mangxilaro en malordo, kiel post finita
mangxo.)
SINJORINO STOCKMANN
Nu ja, cxar vi venas horon tro malfrue, sinjoro Billing, vi devas
esti kontenta per malvarma mangxajxo.
BILLING
(mangxante) Gustas bonege, -- vere bonege.
SINJORINO STOCKMANN
Vi ja scias kiel strikte Stockmann tenas sin je fiksa mangxohoro --
BILLING
Por mi tute ne gravas. Gustas ecx pli bone, kiam mi povas sidi tiel
sola kaj mangxi sengxenate.
SINJORINO STOCKMANN
Ja, ja, kiam bongustas al vi -- (auxskultas en la direkto de la
antauxcxambro) Jen eble venas ankaux Hovstad.
BILLING
Jes eble.
(_Magistranto Petro Stockmann_ en surtuto kun uniformcxapo kaj
bastono envenas.)
LA MAGISTRANTO
Altestime bonan vesperon, bofratino.
SINJORINO STOCKMANN
(alvenas en la sidcxambron) Ha, jen, bonan vesperon. Cxu estas vi?
Gxentile de vi fari viziton.
LA MAGISTRANTO
Mi jxus preteriris, kaj -- (kun jxetrigardo al la mangxocxambro)
Pardonu, aspekte vi havas gastojn.
SINJORINO STOCKMANN
(iom embarasata) Ne, tute ne; estas tute hazarde. (rapide) Bonvolu
eniri por kunmangxeti!
LA MAGISTRANTO
Mi! Ne, multajn dankojn. Je Dio; varman mangxajxon vespere; Ne estas
por _mia_ stomako.
SINJORINO STOCKMANN
Ho, unu solan fojon --.
LA MAGISTRANTO
Ne, ne, Dio benu vin; mi tenas min je mia teakvo kaj mia buterpano.
Estas en la dauxro pli sane, -- kaj ankaux pli sxpareme.
SINJORINO STOCKMANN
(ridetas) Vi do ne kredu, ke Tomas kaj mi vere estas malsxparemuloj.
LA MAGISTRANTO
Ne vi, bofratino; mi ecx ne aludus --. (montras al la oficejo de la
doktoro) Cxu -- Cxu eble li ne estas hejme?
SINJORINO STOCKMANN
Ne, li eliris por promeneto post la mangxo, -- li kaj la knaboj.
LA MAGISTRANTO
Cxu tio estas saniga? (auxskultas) Jen li versxajne venas.
SINJORINO STOCKMANN
Ne, ne estas li. (oni frapas) Envenu! (_Redaktoro Hovstad_ envenas
de la antauxcxambro.)
SINJORINO STOCKMANN
Ha cxu estas sinjoro Hovstad, kiu --?
HOVSTAD
Jes, pardonu, sed mi estis retenata en la presejo. Bonan vesperon,
sinjoro magistranto.
LA MAGISTRANTO
(salutas iom retene) Sinjoro redaktoro. Eble vi venas pro fakaj
aferoj?
HOVSTAD
Parte. Estas io por la gazeto.
LA MAGISTRANTO
Mi komprenas. Lauxdire mia frato estas tre fekunda verkisto en "La
Popola Mesagxo".
HOVSTAD
Jes, li degnas skribi en "La Popola Mesagxo", kiam li pro la vero
devas esprimi sian opinion pri io aux alia.
SINJORINO STOCKMANN
(al _Hovstad_) Sed cxu vi ne volas --? (montras al la
mangxocxambro)
LA MAGISTRANTO
Kompreneble; mi tute ne riprocxas lin pro tio, ke li skribas por tiu
legantaro, kie li atendas favoran resonon. Cetere mi ja persone ne
havas kauxzon por malsxati vian gazeton, sinjoro Hovstad.
HOVSTAD
Ne, vere ankaux mi opinias ke ne.
LA MAGISTRANTO
Entute regas bona, pacema spirito en nia urbo; -- vere bona civitana
spirito. Kaj tio devenas el tio, ke ni havas grandan komunan aferon
kune, aferon, kiu samgrade rilatas al cxiuj honestaj civitanoj --
HOVSTAD
La banejo, jes.
LA MAGISTRANTO
Gxuste. Ni havas nian grandan, novan, belegan banejon. Atentu! La
banejo farigxos la plej grava vivkondicxo de la urbo, sinjoro
Hovstad. Sendube!
SINJORINO STOCKMANN
Tion saman ankaux Tomas diras.
LA MAGISTRANTO
Kian eksterordinaran progreson la loko havas dum tiuj nuraj jaroj! La
homoj ekhavis monon; estas vivo kaj vigleco. Konstruajxoj kaj grundo
plivalorigxas de tago al tago.
HOVSTAD
Kaj la senlaboreco malkreskas.
LA MAGISTRANTO
Ankaux tio, jes. Por la posedantaj klasoj zorgo pri malricxuloj estas
konsiderinde malaltigita -- felicxe, kaj malaltigxos ankoraux pli, se
ni cxi tiun jaron havos vere belan someron; -- multajn vizitantajn
fremdulojn, -- suficxan nombron da malsanuloj, kiuj donos famon al la
institucio.
HOVSTAD
Kaj por tio estas ja sxancoj, mi auxdas.
LA MAGISTRANTO
Aspektas tre promesplene. Cxiun tagon envenas demandoj pri logxejoj
kaj similaj aferoj.
HOVSTAD
Nu, do venas ja la artikolo de la doktoro gxustatempe.
LA MAGISTRANTO
Cxu li skribis ion ankaux nun?
HOVSTAD
Estas io kion li skribis mezvintre; rekomendo pri la banejo,
priskribanta la favorajn sanigajn kondicxojn cxe ni. Sed tiam mi
flankenmetis la artikolon.
LA MAGISTRANTO
Aha, estis supozeble iu manko en gxi?
HOVSTAD
Ne, tiel ne; sed mi opiniis, ke estas pli bone atendi gxis nun,
printempe; cxar nun la homoj komencas ekipi sin kaj pensi pri
somerrestado --
LA MAGISTRANTO
Tute gxuste; treege gxuste, sinjoro Hovstad.
SINJORINO STOCKMANN
Jes, Tomas estas vere senlaca pri la banejo.
LA MAGISTRANTO
Nu, li ja estas en la servo de la banejo.
HOVSTAD
Jes, kaj estas ja ankaux _li_, kiu gxin kreis komence.
LA MAGISTRANTO
Cxu estas _li_? Nu tiel? Jes mi foje auxdas, ke certaj homoj havas
tiun opinion. Sed mi vere kredis, ke ankaux _mi_ faris modestan
kontribuon al tiu entrepreno.
SINJORINO STOCKMANN
Jes, tion Tomas cxiam diras.
HOVSTAD
Jes, kiu neas tion, sinjoro magistranto? Vi antauxenigis la aferon
kaj realigis gxin; tion ni ja cxiuj scias. Sed _mi_ nur pensis, ke la
ideo origine venis de la doktoro.
LA MAGISTRANTO
Jes, da ideoj mia frato efektive havis suficxe dum sia tempo --
bedauxrinde. Sed kiam io estas realigenda, jen alispecaj homoj estas
bezonataj, sinjoro Hovstad. Kaj mi vere pensis, ke precipe en tiu cxi
domo --
SINJORINO STOCKMANN
Sed, kara bofrato --
HOVSTAD
Kiel do la magistranto --
SINJORINO STOCKMANN
Eniru por ekhavi ion en la stomakon, sinjoro Hovstad; kaj dume mia
edzo certe revenos.
HOVSTAD
Dankon; peceton eble. (Li iras en la mangxocxambron.)
LA MAGISTRANTO
(iom mallauxte) Estas strange pri tiuj homoj, kiuj devenas rekte de
la farmistoj; neniam povas ili formeti la sendiskretecon.
SINJORINO STOCKMANN
Sed kiom valoras zorgi pri tio? Cxu ne vi kaj Tomas povas dividi la
honoron kiel fratoj?
LA MAGISTRANTO
Aspekte povus esti tiel; sed lauxsxajne ne estas cxiuj kiuj estas
kontentaj pri divido.
SINJORINO STOCKMANN
Ho, kia diro! Vi kaj Tomas ja tre bone akordigxas. (auxskultas) Jen
li estas, mi pensas.
(Sxi iras kaj malfermas la pordon de la antauxcxambro.)
DOKTORO STOCKMANN
(ridas kaj faras bruon ekstere) Jen, kroma gasto, Katrine. Cxu ne
gxojige; cxu? Bonvolu, sxipestro Horster; jen pendigu la mantelon sur
la hokon. Nu do, vi ja ne portas mantelon! Imagu, Katrine, mi trovis
lin sur la strato; li preskaux ne volis supreniri kun mi.
(_Sxipestro Horster_ envenas kaj salutas la sinjorinon)
DOKTORO STOCKMANN
(cxe la pordo) Eniru, knaboj. Nun ili denove estas lupe malsataj!
Venu, sxipestro Horster; nun vi gustumu veran rostbovajxon --
(Li pusxetas _Horster_ en la mangxocxambron. Ankaux _Ejlif_ kaj
_Morten_ eniras.)
SINJORINO STOCKMANN
Sed, Tomas, cxu vi do ne vidas --?
DOKTORO STOCKMANN
(turnas sin cxe la pordo) Nu, cxu estas vi, Petro? (aliras kaj
etendas al li la manon) Ho, vere gxojige.
LA MAGISTRANTO
Bedauxrinde mi devas baldaux foriri --
DOKTORO STOCKMANN
Babilajxo; baldaux ni metos la grogon sur la tablon. Vi ne forgesas
la grogon, Katrine?
SINJORINO STOCKMANN
Ne, ne; la akvo jam bolas. (Sxi iras en la mangxocxambron.)
LA MAGISTRANTO
Ankaux grogon --!
DOKTORO STOCKMANN
Jes, eksidu, kaj ni komfortigu nin.
LA MAGISTRANTO
Ne dankon; mi neniam partoprenas en grogfestenoj.
DOKTORO STOCKMANN
Sed tio cxi ja ne estas iu grogfesteno.
LA MAGISTRANTO
Sxajnas al mi -- (ekrigardas al la mangxocxambro) Estas strange, ke
ili kapablas konsumi tian kvanton da mangxajxo.
DOKTORO STOCKMANN
(frotas la manojn) Jes, cxu ne estas benate vidi junulojn mangxi?
Cxiam apetiton! Estas kiel devas esti. Mangxajxon oni bezonas!
Fortojn! Estas tiaj homoj, kiuj trafosu la fermentantan materion de
la estonteco, Petro.
LA MAGISTRANTO
Permesu al mi demandi tra kio oni bezonus "trafosi", kiel vi
vortumas?
DOKTORO STOCKMANN
Nu, pri tio vi devas demandi la junularon -- en pleneco de la tempo.
Ni ne vidas. Kompreneble. Du tiaj maljunaj sentauxguloj kiel vi kaj
mi --
LA MAGISTRANTO
Nu do! Estas mirige stranga nomigo --
DOKTORO STOCKMANN
Nu, ne prenu mian esprimon tro litere, Petro. Cxar sciu, mi estas
arde gxoja kaj kontenta. Mi sentas min nepriskribeble felicxa meze en
tiu cxi gxermanta, vigla vivo. Estas ja promesricxa tempo en kiu ni
vivas! Estas kvazaux nova mondo elkreskas cxirkaux ni.
LA MAGISTRANTO
Cxu vere vi tion trovas?
DOKTORO STOCKMANN
Jes; kompreneble vi tion ne vidas tiel bone kiel mi. Vi ja cxiujn
viajn tagojn vivis meze en tiu cxi urbo; kaj tial la impres-kapablo
malakrigxas. Sed mi, kiu devis sidi tie norde en mia forejo dum tiuj
multaj jaroj, preskaux neniam vidante fremdan homon kun vekanta
vorto, -- sur min efikis kvazaux mi translokigxis mezen en vivoviglan
metropolon.
LA MAGISTRANTO
Hm; metropolon --
DOKTORO STOCKMANN
Jes, mi ja scias, ke la cirkonstancoj estas modestaj kompare kun
aliaj lokoj. Sed cxi tie estas vigla vivo, -- promesoj, sennombraj
taskoj por kiuj labori kaj batali; kaj _jen_ la cxefa afero. (krias)
Katrine, cxu ne la posxtisto venis?
SINJORINO STOCKMANN
(en la mangxocxambro) Ne, li ankoraux ne venis.
DOKTORO STOCKMANN
Kaj la bona enspezo, Petro! Tion oni lernas aprezi, kiam oni kiel ni
vivis en malsato --
LA MAGISTRANTO
Nu ja, kompreneble --
DOKTORO STOCKMANN
Ho jes, vi ja povas pensi, ke ofte estis mizere por ni tie norde. Kaj
nun, vivi kiel grandsinjoro! Hodiaux ekzemple ni mangxis rostbovajxon
por tagmangxo! Nu, ni ankaux krome havis por la vespermangxo. Cxu vi
ne volas gustumi pecon? Aux cxu mi do almenaux montru gxin al vi?
Venu --
LA MAGISTRANTO
Ne, ne, tute ne --
DOKTORO STOCKMANN
Nu, sed jen do. Cxu vi vidas, ke ni ekhavis tablotukon?
LA MAGISTRANTO
Jes, mi tion rimarkis.
DOKTORO STOCKMANN
Kaj ni ankaux ekhavis lampsxirmilon. Jen vidu! Por cxio Katrine
sxparis. Kaj tio faras la cxambron vere hejmeca. Cxu vi ne
samopinias? Staru cxi tie; -- ne, ne, ne; ne tiel. Jen tiel! Vidu;
kiam la lumo radias tiel faske --. Mi vere trovas, ke aspektas
elegante. Cxu ne?
LA MAGISTRANTO
Jes, kiam oni povas permesi al si tiajn luksajxojn --
DOKTORO STOCKMANN
Ho jes, nun mi ja povas tion permesi al mi. Katrine diras, ke mi
enspezas preskaux same multe kiom ni foruzas.
LA MAGISTRANTO
Preskaux, jes --!
DOKTORO STOCKMANN
Sed sciencisto devas ja vivi iom distingite. Mi estas certa, ke
ordinara guberniestro foruzas multe pli jare ol mi.
LA MAGISTRANTO
Jes, mi vere kredas! Guberniestro, auxtoritatulo --
DOKTORO STOCKMANN
Nu, do ordinara grandkomercisto! Tia ulo foruzas multfoje pli --
LA MAGISTRANTO
Jes ja, laux ties kondicxoj.
DOKTORO STOCKMANN
Cetere mi ne disipas por senutilajxoj, Petro. Sed mi pensas, ke mi ne
povas rezigni pri la ega gxojo vidi homojn cxe mi. Mi tion bezonas,
komprenu. Mi, kiu sidis tiom longe izolite, -- por mi estas nepra
vivkondicxo esti kune kun junaj, bravaj, viglaj homoj, entreprenemaj
--; kaj tiaj ili estas, cxiuj tiuj kiuj sidas tie mangxante tiel
bone. Mi dezirus, ke vi iom bone konus Hovstad.
LA MAGISTRANTO
Jes Hovstad, li ja rakontis, ke li presigos novan artikolon de vi.
DOKTORO STOCKMANN
Artikolon de mi?
LA MAGISTRANTO
Jes, pri la banejo. Artikolon, kiun vi verkis vintre.
DOKTORO STOCKMANN
Ho tiun, jes! -- Ne, gxin mi gxisplue ne volas presigi.
LA MAGISTRANTO
Cxu ne? Laux mi ja estas la plej oportuna tempo.
DOKTORO STOCKMANN
Jes, vi pravus; dum ordinaraj cirkonstancoj -- (pasxadas sur la
planko)
LA MAGISTRANTO
(postrigardas lin) Kio neordinara estus pri la cirkonstancoj nun?
DOKTORO STOCKMANN
(haltas) Nu, Petro, tion mi en la momento vere ne povas al vi diri;
almenaux ne cxi-vespere. Povas esti diverse pri la cirkonstancoj, aux
eble ecx nenio. Eble estas nur imago.
LA MAGISTRANTO
Mi devas konfesi, ke tio sonas vere enigme. Cxu io estos okazanta?
Io, pri kio mi ne estu informata? Mi do opinius, ke mi, kiel la estro
de la baneja estraro --
DOKTORO STOCKMANN
Kaj mi opinius, ke mi --; nu, ni do ne har-tiru unu la alian, Petro.
LA MAGISTRANTO
Pro dio; ne estas mia kutimo har-tiri, kiel vi diras. Sed mi devas
plej firme postuli, ke cxiuj iniciatoj estu decidataj komerce kaj per
la legxe elektitaj auxtoritatuloj. Mi ne povas permesi, ke oni iras
laux insidaj vojoj malantaux niaj dorsoj!
DOKTORO STOCKMANN
Cxu _mi_ iam iras laux insidaj vojoj?
LA MAGISTRANTO
Vi almenaux havas enradikigxintan emon iri viajn proprajn vojojn. Kaj
tio estas en bone ordigita socio preskaux same nepermesebla. La
individuo vere akceptu, ke li subordigu sin al la tuto, aux, pli
gxuste, sub tiuj auxtoritatuloj, kies tasko estas gardi la bonon de
la tutajxo.
DOKTORO STOCKMANN
Povas esti. Sed diable, kiel tio rilatas al mi?
LA MAGISTRANTO
Jes, cxar estas tio, kion vi aspekte neniam volas lerni, mia bona
Tomas. Sed gardu vin; iun tagon vi pagos por tio, -- frue aux
malfrue. Nun mi avertis vin. Adiaux.
DOKTORO STOCKMANN
Cxu vi estas freneza? Vi tute eraras --
LA MAGISTRANTO
Tion mi ordinare ne faras. Cetere mi ne toleras -- (salutas en la
mangxocxambron) Adiaux, bofratino. Adiaux sinjoroj.
(Li foriras.)
SINJORINO STOCKMANN
(revenas en la sidcxambron) Cxu li foriris?
DOKTORO STOCKMANN
Jes, kaj furioza.
SINJORINO STOCKMANN
Sed kara Tomas, kion vi nun denove faris al li?
DOKTORO STOCKMANN
Tute nenion. Li do ne rajtas postuli, ke mi faru al li raporton
antauxtempe.
SINJORINO STOCKMANN
Pri kio vi farus al li raporton?
DOKTORO STOCKMANN
Hm; lasu tion al mi, Katrine. -- Tamen estas strange, ke la posxtisto
ne venas.
(_Hovstad_, _Billing_ kaj _Horster_ ekstaris de la mangxotablo kaj
venas en la sidcxambron. _Ejlif_ kaj _Morten_ venos iom poste.)
BILLING
(strecxas la brakojn) Ahx, post tia mangxo, je dia morto, oni sentas
sin kiel nova homo.
HOVSTAD
La magistranto ne estis en la bona angulo cxi-vespere.
DOKTORO STOCKMANN
Venas de la stomako; li havas malbonan digeston.
HOVSTAD
Certe estis ni el "La Popola Mesagxo", kiujn li ne povis digesti.
SINJORINO STOCKMANN
Vi ja suficxe bone akordigxis kun li, lauxsxajne.
HOVSTAD
Ho, jes; sed estas ja nenio alia ol iu militpauxzo.
BILLING
_Jen_ la vorto! Gxi rezumas la situacion.
DOKTORO STOCKMANN
Vi devas memori, ke Petro estas soleca homo, la kompatindulo. Li ne
havas hejmon por gxui la etoson; nur aferoj, aferoj. Kaj aldone tiu
damnita sengusta teakvo, kiun li glutadas. Nu, metu do segxojn al la
tablo, knaboj! Katrine, cxu nun la grogon?
SINJORINO STOCKMANN
(irante al la mangxocxambro) Tuj mi gxin alportos.
DOKTORO STOCKMANN
Kaj eksidu en la sofon cxe mi, sxipestro Horster. Rara gasto kiel vi
--. Bonvolu preni lokojn, miaj amikoj.
(La sinjoroj eksidas cxirkaux la tablo. _Sinjorino Stockmann_
alportas pleton, sur kiu estas bolilo, glasoj, karafoj kaj aliaj
necesajxoj.)
SINJORINO STOCKMANN
Jen arako, kaj tio cxi estas rumo; kaj jen konjako. Nun cxiu helpu
sin mem.
DOKTORO STOCKMANN
(prenas glason) Efektive ni faru. (dum la grogo miksigxas) Kaj nun
la cigaroj. Ejlif, vi ja scias kie estas la skatolo. Kaj vi, Morten,
trovu mian pipon. (La knaboj iras en la cxambron dekstre.) Mi
suspektas, ke Ejlif foje kaptas cigaron; sed mi sxajnigas nescianta.
(vokas) Kaj ankaux mian kaloton, Morten! Katrine, diru al li kien mi
metis gxin. Nu, li ja gxin havas! (La knaboj alportas la
pridemanditajn ajxojn.) Bonvolu, miaj amikoj. Mi preferas la pipon,
vi scias; tiu cxi faris kun mi multajn ekskursojn en acxa vetero tie
supre en Nordlando. (tostas) Je via sano! Ahx, verdire estas iom pli
bone sidi cxi tie sekure kaj agrable.
SINJORINO STOCKMANN
(trikante) Cxu vi baldaux forvelos, sxipestro Horster?
HORSTER
Mi pensas, ke venontan semajnon mi estos preta.
SINJORINO STOCKMANN
Kaj vi ja iros al Ameriko?
HORSTER
Jes, mi intencas.
BILLING
Sed tiel vi ne povos partopreni la komunuman elekton.
HORSTER
Cxu okazos novaj elektoj?
BILLING
Vi tion ne scias?
HORSTER
Ne, mi ne miksas min en tiujn aferojn.
BILLING
Sed vi do tamen interesigxas pri la publikaj aferoj, cxu?
HORSTER
Ne, tiujn mi ne komprenas.
BILLING
Tamen; vocxdoni oni ja devas.
HORSTER
Ecx tiuj, kiuj ne komprenas la aferon?
BILLING
Komprenas? Kion vi volas diri per tio? La socio estas kvazaux sxipo;
cxiuj devas meti la manon sur la stirilon.
HORSTER
Eble tio estas avantagxa sur la tero; sed sur sxipo tio efikus
malbone.
HOVSTAD
Estas strange, ke la plimulto de maristoj interesigxas tiom malmulte
pri la aferoj de la lando.
BILLING
Vere strange.
DOKTORO STOCKMANN
Maristoj estas kiel migraj birdoj; Ili sentas sin hejme en sudo kaj
en nordo. Sed tial ni aliuloj devas esti tiom pli agemaj, sinjoro
Hovstad. Cxu aperos io komune utila en "La Popola Mesagxo" morgaux?
HOVSTAD
Nenio pri la urbaj aferoj. Sed postmorgaux mi intencas enpreni vian
artikolon --
DOKTORO STOCKMANN
Jes, morto kaj infero, la artikolon! Nun ne, auxskultu, vi devas
atendi pri gxi.
HOVSTAD
Cxu? Nun ni havas ja tre bonan spacon, kaj sxajnas al mi, ke estas la
plej oportuna momento --
DOKTORO STOCKMANN
Jes, jes; vi eble pravas; sed tamen vi devas atendi. Mi klarigos al
vi post iom --
(_Petra_, en cxapelo kaj mantelo kaj kun amaseto da kajeroj sub la
brako, envenas el la antauxcxambro.)
PETRA
Bonan vesperon.
DOKTORO STOCKMANN
Bonan vesperon, Petra; jen vi do estas?
(reciprokaj salutoj; _Petra_ demetas la vestajxojn kaj la kajerojn
sur segxon apud la pordo.)
PETRA
Kaj jen oni sidas komfortante sin, dum mi penegis en mia laboro.
DOKTORO STOCKMANN
Nu, do partoprenu la komforton ankaux vi.
BILLING
Cxu mi pretigu glaseton por vi?
PETRA
(venas al la tablo) Dankon, mi preferas mem; vi cxiam faras gxin tro
forta. Sed patro, fakte mi havas leteron por vi. (iras al la segxo,
kie kusxas la vestajxoj)
DOKTORO STOCKMANN
Leteron! De kiu?
PETRA
(sercxas en la mantelposxo) Mi ricevis gxin de la posxtisto jxus
kiam mi eliris --
DOKTORO STOCKMANN
(ekstaras kaj iras al sxi renkonte) Kaj nur nun vi gxin donas!
PETRA
Mi vere ne havis tempon kuri returnen. Bonvolu, jen gxi estas.
DOKTORO STOCKMANN
(kaptas la leteron) Mi vidu, mi vidu, infano. (rigardas la
surskribon) Jes, gxuste --!
SINJORINO STOCKMANN
Cxu estas _tiu_ kiun vi tiel atendis, Tomas?
DOKTORO STOCKMANN
Jes gxuste; nun mi tuj devas eniri -- Kie trovos mi lampon, Katrine?
Cxu denove ne trovigxas lampo en mia cxambro!
SINJORINO STOCKMANN
Jes, la lampo estas ja lumanta sur la skribotablo.
DOKTORO STOCKMANN
Bone, bone. Pardonu momenton --
(Li iras en la cxambron dekstre.)
PETRA
Kio do tio estas, patrino?
SINJORINO STOCKMANN
Mi ne scias; la lastajn tagojn li ofte demandis pri la posxtisto.
BILLING
Supozeble eksterurba paciento --
PETRA
Kompatinda patro; li baldaux havos tro multe da laboro. (pretigas
sian glason) Ho, bone gustos!
HOVSTAD
Cxu ankaux hodiaux vi instruis en la vesperlernejo?
PETRA
(trinketas) Du horojn.
BILLING
Kaj antauxtagmeze kvar horojn en la instituto --
PETRA
(eksidas cxe la pordo) Kvin horojn.
SINJORINO STOCKMANN
Kaj cxi-vespere vi devas kontrollegi skribajn taskojn, mi vidas.
PETRA
Amaseton, jes.
HORSTER
Aspekte vi havas suficxan laboron.
PETRA
Jes; kaj bone. Oni tiam farigxas tiel kontentige laca.
BILLING
Vi tion sxatas, cxu?
PETRA
Jes, cxar tiam oni poste dormas tiel bone.
MORTEN
Vi certe estas granda pekulino, vi, Petra.
PETRA
Pekulino?
MORTEN
Jes, cxar vi tiom multe laboras. Sinjoro Rorlund diras, ke laboro
estas puno pro niaj pekoj.
EJLIF
(spitblovas moke) Fu, kiel stulta vi estas, ke vi kredas tiajxon.
SINJORINO STOCKMANN
Nu, nu, Ejlif!
BILLING
(ridas) Jen, bonege.
HOVSTAD
Cxu vi ne volas multe labori, Morten?
MORTEN
Ne, mi ne volas.
HOVSTAD
Nu, sed kio vi do volas farigxi en la vivo?
MORTEN
Mi plej sxatus farigxi vikingo, mi.
EJLIF
Kaj do vi devus ja esti pagano.
MORTEN
Ja, ja; mi povus ja farigxi pagano.
BILLING
Mi konsentas kun vi, Morten! Mi diras gxuste la samon.
SINJORINO STOCKMANN
(faras signon) Ne, certe vi ne faras, sinjoro Billing.
BILLING
Jes, dia morto --! Mi _estas_ pagano, kaj pri tio mi fieras. Atentu,
baldaux ni estos paganoj, la tuta aro.
MORTEN
Kaj cxu _ni tiam_ rajtos fari cxion laux nia volo?
BILLING
Jes, vidu, Morten --
SINJORINO STOCKMANN
Eniru nun, knaboj; vi certe devas ion legi por morgaux.
EJLIF
_Mi_ povus tamen resti tempeton --
SINJORINO STOCKMANN
Ecx vi ne; eniru ambaux.
(La knaboj diras bonan nokton kaj iras en la cxambron maldekstre.)
HOVSTAD
Cxu vi vere opinias, ke malutilas al la knaboj auxdi tiajxon?
SINJORINO STOCKMANN
Mi ja ne scias; sed mi ne sxatas.
PETRA
Jes, sed patrino, mi opinias, ke vere estas malsagxe de vi.
SINJORINO STOCKMANN
Jes, povas esti; sed mi tion ne sxatas; ne en la hejmo.
PETRA
Estas tiom da mensogoj kaj hejme kaj en la lernejo. En la hejmo oni
prisilentu, kaj en la lernejo ni devas mensogi antaux la infanoj.
HORSTER
Vi devas mensogi, cxu?
PETRA
Jes, cxu vi ne scias, ke ni devas prezenti multon, kion ni mem ne
kredas?
BILLING
Jes, estas ja tro certe.
PETRA
Se mi havus rimedojn, mi mem starigus lernejon, kaj tie instruigxus
tute alimaniere.
BILLING
Ho cxu, rimedojn --
HORSTER
Nu, se vi pri _tio_ pensas, frauxlino Stockmann, vi povos de mi
volonte havi ejon. La granda malnova domo de karmemora patro
staras ja preskaux malplena; tie estas granda mangxosalono sur
la teretagxo --
PETRA
(ridas) Ja, ja, dankon al vi; sed ne efektivigxos.
HOVSTAD
Ho ne, frauxlino Petra prefere transiros al la gazetskribantoj, mi
pensas. Sed auxdu, cxu vi havis tempon iom trarigardi la anglan
rakonton, kiun vi promesis traduki por ni?
PETRA
Ne, ankoraux ne; sed vi ricevu gxin en gxusta tempo.
(_Doktoro Stockmann_ venas de sia cxambro kun la malfermita letero en
la mano.)
DOKTORO STOCKMANN
(svingas la leteron) Jen, nun vi sciu, ke auxdigxos novajxo en la
urbo!
BILLING
Novajxo?
SINJORINO STOCKMANN
Kia novajxo?
DOKTORO STOCKMANN
Granda malkovro, Katrine!
HOVSTAD
Cxu?
SINJORINO STOCKMANN
Kiun vi faris?
DOKTORO STOCKMANN
Jes, gxuste mi. (pasxas tien kaj reen) Ke ili nun venu, kiel ili
kutimas, kaj lasu ilin diri, ke estas kapricoj kaj ideoj de
frenezulo. Sed ili gardu sin! Haha, ili gardu sin, mi pensas!
PETRA
Sed, patro, diru do pri kio tio temas.
DOKTORO STOCKMANN
Jes, jes, atendu nur iomete, kaj vi sciu cxion. Imagu se mi nun havus
Petron cxi tie! Jes, jen oni vidas, kiel ni homoj povas cxirkauxiri
kaj jugxi kiel la plej blindaj talpoj --
HOVSTAD
Kion vi aludas per tio, sinjoro doktoro?
DOKTORO STOCKMANN
(haltas apud la tablo) Cxu ne estas komuna opinio, ke nia urbo estas
saniga loko?
HOVSTAD
Jes, kompreneble.
DOKTORO STOCKMANN
Ecx eksterordinare saniga loko, -- loko, kiu meritas la plej ardan
rekomendon por malsanuloj same kiel por sanaj homoj --
SINJORINO STOCKMANN
Jes sed, kara Tomas --
DOKTORO STOCKMANN
Kaj rekomendi gxin kaj lauxdi gxin ni ja faris. Mi skribadis kaj en
"La Popola Mesagxo" kaj en flugfolioj --
HOVSTAD
Nu jes, kaj sekve?
DOKTORO STOCKMANN
Tiu banejo, kiu nomigxas la arterio de la urbo, kaj gxia vivnervo kaj
-- kaj diablo scias kion oni elpensis --
BILLING
"La pulsanta koro de la urbo" mi iam en solena momento permesis al mi --
DOKTORO STOCKMANN
Ho jes, ankaux tio. Sed cxu vi vere scias, kio estas cxi tiu granda,
grandioza, lauxdata banejo, kiu kostis tiom da mono, -- cxu vi scias
kio tiu estas?
HOVSTAD
Ne, sed kio gxi do estas?
SINJORINO STOCKMANN
Nu, kio gxi estas?
DOKTORO STOCKMANN
La tuta banejo estas pestejo.
PETRA
La banejo, patro!
SINJORINO STOCKMANN
(samtempe) Nia banejo!
HOVSTAD
(same) Sed, sinjoro doktoro --
BILLING
Absolute nekredeble!
DOKTORO STOCKMANN
La tuta banejo estas kalkita venena tombo, mi diras. Sanece
dangxerega! Cxiuj tiuj malpuregajxoj supre en la Muelejvalo, -- cxio
tio kio odoras tiel abomene, -- tio infektas la akvon en la kondukaj
tuboj al la putodomo; kaj tiu sama venena malpurajxo sorbigxas en la
plagxon --
HOVSTAD
-- kie la marbanejoj situas?
DOKTORO STOCKMANN
Gxuste tie.
HOVSTAD
De kio vi scias tion cxi tiel certe, sinjoro doktoro?
DOKTORO STOCKMANN
Mi ekzamenis la staton plej eble konscience. Ho, mi longe iris kun
suspekto pri io tia. Pasintjare ni havis kelkajn neatenditajn kazojn
de malsano inter la vizitantoj cxe la banejo, -- kaj tifaj kaj
gastraj --
SINJORINO STOCKMANN
Jes, vere okazis.
DOKTORO STOCKMANN
Tiam ni opiniis, ke la fremduloj kunportis la infekton; sed poste, --
vintre, -- mi ekhavis aliajn pensojn; kaj mi komencis ekzameni la
akvon kiel eble plej zorge.
SINJORINO STOCKMANN
Do estas pri _tio_, ke vi estis tiom okupata!
DOKTORO STOCKMANN
Jes, vi vere povas diri, ke mi estis okupata, Katrine. Sed cxi tie
mankis al mi la necesaj sciencaj helpiloj; kaj mi sendis al la
universitato provspecimenojn el la trinkakvo kaj el la marakvo por
ekhavi ekzaktan analizon faritan de kemiisto.
HOVSTAD
Kaj gxin vi nun ricevis?
DOKTORO STOCKMANN
(montras la leteron) Jen mi havas gxin! Li trovis cxeeston de
putrantaj organikaj materioj en la akvo, -- infuzorioj amase. Estas
absolute malsanige cxu uzata interne cxu ekstere.
SINJORINO STOCKMANN
Estas dia felicxo, ke vi malkovris tion gxustatempe.
DOKTORO STOCKMANN
Jes, en tio vi pravas.
HOVSTAD
Kion vi nun intencas fari, sinjoro doktoro?
DOKTORO STOCKMANN
Kompreneble plibonigi la aferon.
HOVSTAD
Cxu tio eblas?
DOKTORO STOCKMANN
Devas esti ebla. Alie la tuta banejo estas neuzebla, -- detruita. Sed
ne estas katastrofo. Mi klare scias, kion ni devas fari.
SINJORINO STOCKMANN
Sed kara Tomas, ke vi tenis tion cxi tiel sekreta.
DOKTORO STOCKMANN
Cxu mi kurus cxirkauxe en la urbo babilante, antaux ol scii certe? Ho
ne; tiel freneza mi ne estas.
PETRA
Nu, sed al ni hejme --
DOKTORO STOCKMANN
Ecx ne al unu sola vivanta animo. Sed morgaux vi povos kuri vizite al
la "melo" --
SINJORINO STOCKMANN
Sed Tomas do --!
DOKTORO STOCKMANN
Nu do, al avo. Jes, nun li ekhavos ion por primiri, la maljunulo; li
ja kredas, ke mi estas freneza en mia kapo; nu ja, estas pluraj kiuj
havas la saman opinion, mi rimarkis. Sed nun tiuj bonuloj vidu --;
nun ili vidu --! (pasxadas cxirkauxe frotante la manojn) Farigxos
ega bruo en la urbo, Katrine. Vi ne povas imagi. La tuta akvotubaro
estu refosota.
HOVSTAD
(ekstaras) La tuta akvotubaro --?
DOKTORO STOCKMANN
Jes, kompreneble. La enlasejo situas tro malalte; oni translokigu
gxin al loko multe pli alta.
PETRA
Kaj tiel vi tamen finfine pravigxas.
DOKTORO STOCKMANN
Jes, cxu vi memoras, Petra? Mi skribis kontraux ili, kiam ili estis
konstruontaj. Sed tiam estis neniu, kiu volis auxskulti min. Nun,
kredu, mi donos al ili plenan salvon; -- jes, cxar mi kompreneble
skribis raporton al la banejestraro; gxi kusxis preta tutan semajnon;
mi nur atendis tiun cxi. (montras la leteron) Sed nun mi tuj
ekspedos gxin (iras en sian cxambron kaj revenas kun pakajxo da
paperoj) Jen vidu! Kvar dense skribitajn foliojn! Kaj la letero estu
kunmetata. Gazeton, Katrine! Havigu ion al mi por kovrajxo. Bone;
jen; donu gxin al -- al --; (stamfas) kiel diable sxi nomigxas? Nu,
donu gxin al la servistino; diru, ke sxi tuj portu gxin al la
magistranto.
(_Sinjorino Stockmann_ iras kun la pakajxo tra la mangxocxambro.)
PETRA
Kion vi pensas, ke onklo Petro diros, patro?
DOKTORO STOCKMANN
Kion li do dirus? Li certe estos gxoja vidante, ke tia grava vero
malkovrigxas, mi pensas.
HOVSTAD
Cxu vi permesas, ke mi faros etan noticon en "La Popola Mesagxo" pri
via malkovro?
DOKTORO STOCKMANN
Jes, vere dankon pro tio.
HOVSTAD
Estas ja dezirinde, ke la publiko sciu plej eble frue.
DOKTORO STOCKMANN
Jes, certe estas.
SINJORINO STOCKMANN
(revenas) Nun sxi foriris kun gxi.
BILLING
Vi farigxos, je dia morto, la elstarulo de la urbo, sinjoro doktoro!
DOKTORO STOCKMANN
(kontente pasxadas cxirkauxen) Ho cxu; funde mi ja nur faris mian
devon. Mi estis bonsxanca trezorfosisto; tio estas la tuto; sed
tamen --
BILLING
Hovstad, cxu vi ne opinias, ke la urbo devus fari procesion por
doktoro Stockmann?
HOVSTAD
Tiun ideon mi cxiuokaze subtenos.
BILLING
Kaj mi parolos kun Aslaksen pri tio.
DOKTORO STOCKMANN
Ne, karaj amikoj, lasu tian arlekenajxon; mi ne akceptos iujn
arangxojn. Kaj se la banejestraro ekpensus decidi por mi plialtigon
de la salajro, mi ne akceptos gxin. Katrine, mi diras al vi, -- mi ne
akceptos gxin.
SINJORINO STOCKMANN
Kaj vi faras gxuste, Tomas.
PETRA
(suprenlevas sian glason) Je via sano, patro!
HOVSTAD kaj BILLING
Je via sano, je via sano, sinjoro doktoro.
HORSTER
(tusxetas glason kun la doktoro) Ke vi havu nur felicxon el tio cxi.
DOKTORO STOCKMANN
Dankon, dankon, miaj karaj amikoj! Mi estas elkore gxoja --; ho,
estas tamen benate scii pri si mem, ke oni faris sin meritinda por
sia naskigxurbo kaj siaj kuncivitanoj. Hura, Katrine!
(Li kaptas sxin per ambaux manoj cxirkaux la kolo kaj turnigxadas kun
sxi. _Sinjorino Stockmann_ krias kaj kontrauxbatalas. Ridado,
aplauxdado kaj huraoj por la doktoro. La knaboj elmetas siajn kapojn
cxe la pordo.)
DUA AKTO
(La sidcxambro de la doktoro. La pordo de la mangxocxambro estas
fermita. Antauxtagmeze.)
SINJORINO STOCKMANN
(Kun sigelita letero en la mano venas de la mangxocxambro, iras al
la antauxa pordo dekstre kaj enrigardas.) Cxu vi estas hejme, Tomas?
DOKTORO STOCKMANN
(interne) Jes, mi jxus revenis. (venas) Cxu estas io?
SINJORINO STOCKMANN
Letero de via frato. (donas gxin al li)
DOKTORO STOCKMANN
Aha, ni rigardu. (dauxre legas murmurante) Hm --
SINJORINO STOCKMANN
Kion li do diras?
DOKTORO STOCKMANN
(metas la paperojn en la posxon) Ne, li nur skribas, ke li mem
vizitos nin tagmeze.
SINJORINO STOCKMANN
Do memoru, ke vi tiam estu hejme.
DOKTORO STOCKMANN
Jes, mi ja povos; cxar mi jam finis miajn antauxtagmezajn vizitojn.
SINJORINO STOCKMANN
Vere mi estas scivola auxdi kiel li konsideras la aferon.
DOKTORO STOCKMANN
Eble li ne sxatas, ke estas mi kaj ne li mem, kiu faris la malkovron.
SINJORINO STOCKMANN
Jes, cxu ankaux vi tion timas?
DOKTORO STOCKMANN
Nu, funde li kompreneble farigxos gxoja. Sed tamen --; Petro tiel
diable timas, ke aliaj homoj ol li mem, faras ion por la bono de la
urbo.
SINJORINO STOCKMANN
Sed sciu, Tomas, -- vi devus esti tiel gxentila, ke vi dividu la
honoron kun li. Cxu oni ne povus diri, ke estas li, kiu unue metis
vin sur la spuron --?
DOKTORO STOCKMANN
Jes, egale por mi. Se mi nur sukcesos rebonigi la aferon.
MALJUNA MORTEN KIIL
(enmetas la kapon cxe la antauxcxambra pordo, cxirkauxrigardas
ekzamene, ridas kasxe kaj demandas ruze) Cxu estas -- estas vero?
SINJORINO STOCKMANN
(al li renkonte) Patro, -- cxu estas vi!
DOKTORO STOCKMANN
Jen, jen, bopatro; bonan matenon, bonan matenon!
SINJORINO STOCKMANN
Ho, sed envenu do.
MORTEN KIIL
Jes, se estas vero; cxar alie mi foriros.
DOKTORO STOCKMANN
Kio estas vero?
MORTEN KIIL
Tiu stultajxo pri la akvosistemo. Cxu gxi estas vero?
DOKTORO STOCKMANN
Kompreneble estas vero. Sed kiel _vi_ sciigxis pri _tio_?
MORTEN KIIL
(envenas) Petra enkuris, kiam sxi iris al la lernejo --
DOKTORO STOCKMANN
Cxu sxi faris?
MORTEN KIIL
Jes ja; kaj sxi rakontis --. Mi pensis, ke sxi volis nur ridindigi
min; sed tia Petra ja ne estas.
DOKTORO STOCKMANN
Ne, kiel vi povus pensi tiajxon!
MORTEN KIIL
Ho, oni fidu neniun; oni povas esti ridindigata antaux ol oni scias.
Sed tio tamen do estas vero, cxu?
DOKTORO STOCKMANN
Jes, efektive tiel estas. Eksidu nun, bopatro. (sidigas lin en la
sofon) Kaj cxu ne estas vera felicxo por la urbo --?
MORTEN KIIL
(baraktas kun la ridado) Felicxo por la urbo?
DOKTORO STOCKMANN
Jes, ke mi faris tiun malkovrajxon gxustatempe --
MORTEN KIIL
(kiel antauxe) Ja ja ja! -- Sed neniam mi imagis, ke vi volis fari
arlekenajxon pri via propra samsanga frato.
DOKTORO STOCKMANN
Arlekenajxon!
SINJORINO STOCKMANN
Sed, kara patro --
MORTEN KIIL
(ripozigas la manojn kaj la mentonon sur la bastonbutonon kaj
palpebrumas ruze al la doktoro) Kiel efektive estis? Cxu ne iuj
bestoj enrampis en la akvotubojn?
DOKTORO STOCKMANN
Ho jes, infuzorioj.
MORTEN KIIL
Kaj ecx multaj tiaj bestoj envenis, diris Petra. Enorma amaso.
DOKTORO STOCKMANN
Nu jes; ili povas cxeesti en centmiloj.
MORTEN KIIL
Sed neniu povas vidi ilin, -- cxu ne estas tiel?
DOKTORO STOCKMANN
Ne, vidi ilin oni ne povas.
MORTEN KIIL
(silente klukridante) Jeno estas, diablo portu min, la plej bona,
kion mi gxis nun auxdis pri vi.
DOKTORO STOCKMANN
Kiel? Kio?
MORTEN KIIL
Sed neniel vi povos kredigi tiajxon al la magistranto.
DOKTORO STOCKMANN
Nu, ni vidos.
MORTEN KIIL
Cxu vi imagas lin tiel freneza?
DOKTORO STOCKMANN
Mi esperas, ke la tuta urbo estas tiel freneza.
MORTEN KIIL
La tuta urbo! Jes, povas esti. Sed tion ili meritas; tio servu al ili
bone. Ili estus tiom pli sagxaj ol ni maljunuloj. Ili hundbalotis min
el la urba konsilantaro. Jes, tiel mi diras; cxar ili balotis pri mi
kiel pri hundo. Sed nun ili ekhavos. Faru arlekenajxon pri ili,
Stockmann.
DOKTORO STOCKMANN
Sed bopatro --
MORTEN KIIL
Nur arlekenajxon, mi diras. (ekstaras) Se vi kapablas tion fari,
tiel ke la magistranto kaj liaj amikoj kuros cxirkauxe nur flarante
sian propran odoron, mi surloke donos cent kronojn al la malricxuloj.
DOKTORO STOCKMANN
Nu, tio estas ja gxentila.
MORTEN KIIL
Jes, mi ja ne havas multe por disponi, vi scias; sed se vi tion
kapablas, mi pensos pri la mizeruloj per kvindek kronoj julvespere.
(_Redaktoro Hovstad_ venas de la antauxcxambro.)
HOVSTAD
Bonan matenon! (haltas) Ho, pardonu --
DOKTORO STOCKMANN
Ne, ne. Envenu; envenu.
MORTEN KIIL
(denove klukridas) Li! Cxu ankaux li partoprenas?
HOVSTAD
Kion vi aludas?
DOKTORO STOCKMANN
Jes, kompreneble, li partoprenas.
MORTEN KIIL
Cxu mi ne tion pensus! Estos enmetata en la gazetojn. Jes, vi estas
vere la gxusta, Stockmann. Sed faru vian kabalon; nun mi foriros.
DOKTORO STOCKMANN
Ho ne; restu iomete, bopatro.
MORTEN KIIL
Ne, nun mi foriros. Kaj eltrovu kiel eble plej multajn arlekenajxojn;
diable, tion vi ne estu farinta por nenio.
(Li eliras; _Sinjorino Stockmann_ akompanas lin eksteren.)
DOKTORO STOCKMANN
(ridas) Imagu, -- la maljunulo kredas ecx ne unu vorton el tio cxi
pri la akvoliverejo.
HOVSTAD
Cxu estis _tiu_ afero --?
DOKTORO STOCKMANN
Jes, pri tiu ni parolis. Kaj eble estas koncerne la samon, ke ankaux
vi venas?
HOVSTAD
Jes, estas pri gxi. Cxu vi havas liberan momenton, sinjoro doktoro?
DOKTORO STOCKMANN
Tiom longe kiom vi deziras, kara.
HOVSTAD
Cxu vi ricevis respondon de la magistranto?
DOKTORO STOCKMANN
Ankoraux ne. Li venos post iom.
HOVSTAD
Mi iom pensis pri la afero de post hieraux vespere.
DOKTORO STOCKMANN
Nu ja?
HOVSTAD
Por vi kiu estas kuracisto kaj sciencisto, tiu afero pri la
akvoliverejo gravas en si mem. Mi aludas, ke vi ne pensas, ke la
afero estas ligita kun multaj aliaj aferoj.
DOKTORO STOCKMANN
Jes, kiel --? Ni eksidu, kara. -- Tie en la sofon.
(_Hovstad_ eksidas en la sofon, la doktoro en apogsegxon aliflanke de
la tablo.)
DOKTORO STOCKMANN
Nu? Vi do opinias --?
HOVSTAD
Vi diris hieraux, ke la putra akvo venas de malpurajxoj en la grundo.
DOKTORO STOCKMANN
Jes, gxi venas sendube de tiu venena marcxo supre en la Muelejvalo.
HOVSTAD
Pardonu, sinjoro doktoro, sed mi opinias, ke gxi venas de tute alia
marcxo.
DOKTORO STOCKMANN
Kiu marcxo tiu do estus?
HOVSTAD
La marcxo en kiu nia tuta komunuma vivo kusxas putrante.
DOKTORO STOCKMANN
Sed, diable, sinjoro Hovstad, kia babilado estas tiu?
HOVSTAD
Cxiuj aferoj de la urbo estas iom post iom transprenitaj de la aro de
publikaj oficistoj --
DOKTORO STOCKMANN
Nu, oficistoj ili ja ne cxiuj estas.
HOVSTAD
Ne, sed tiuj, kiuj ne estas oficistoj, ili almenaux estas la amikoj
kaj subtenantoj de la oficistoj; estas cxiuj ricxuloj, cxiuj tiuj kun
la malnovaj respektataj nomoj en la urbo; estas tiuj, kiuj estras kaj
regas super ni.
DOKTORO STOCKMANN
Jes, sed tiuj homoj vere havas kaj kapablon kaj sperton.
HOVSTAD
Cxu ili montris kapablon kaj sperton, kiam ili lokigis la akvotubon
tien, kie gxi nun kusxas?
DOKTORO STOCKMANN
Ne, _tio_ kompreneble estis granda stultajxo de ili. Sed tio ja nun
plibonigxos.
HOVSTAD
Cxu vi kredas, ke iros tiel glate?
DOKTORO STOCKMANN
Glate aux ne glate, -- farenda gxi tamen estas.
HOVSTAD
Jes, se la gazetaro prenos la taskon.
DOKTORO STOCKMANN
Neniam farigxos necese, kara. Mi estas certa, ke mia frato --
HOVSTAD
Pardonu al mi, sinjoro doktoro, sed mi diras al vi, ke mi volas
trakti la aferon.
DOKTORO STOCKMANN
En la gazeto?
HOVSTAD
Jes. Kiam mi transprenis "La Popolan Mesagxon", mia intenco estis, ke
mi rompu tiun rondon de obstinaj reakciuloj, kiuj posedas la tutan
potencon.
DOKTORO STOCKMANN
Sed vi ja mem rakontis al mi kiel tio finigxis; vi ja tiel preskaux
ruinigis la gazeton.
HOVSTAD
Jes, tiam mi devis refi velojn, vere. Cxar dangxero estis, ke ni ne
havus banejon, se tiuj homoj falus. Sed nun ni havas gxin, kaj ni
povas malhavi la altajn sinjorojn.
DOKTORO STOCKMANN
Malhavi, jes; sed ni tamen sxuldas al ili grandan dankon.
HOVSTAD
Tion ni ja rekonos, kiel decas. Sed gazetisto de mia popoleca inklino
ne povas malkapti tian sxancon kiel tiun cxi. Ni devas skui tiun
miton pri la neerarpovaj estrantoj. Tiajxojn oni devas elradikigi
kiel cxiaspecajn supersticxojn.
DOKTORO STOCKMANN
Pri tio mi tutkore samopinias kun vi, sinjoro Hovstad; se estas
supersticxo, do forigu gxin!
HOVSTAD
La magistranto mi ja nevolonte tusxus, cxar li ja estas via frato.
Sed certe vi opinias kiel mi, ke la vero antauxas cxiujn aliajn
konsiderojn.
DOKTORO STOCKMANN
Kompreneble. (forte) Jes, sed -- Jes, sed --!
HOVSTAD
Vi ne havu malbonan opinion pri mi. Mi estas nek pli profitema nek
pli potencavida ol la plimulto de homoj.
DOKTORO STOCKMANN
Sed kara, -- kiu pensas tiel?
HOVSTAD
Mi devenas el simplaj homoj, kiel vi scias; kaj mi havis suficxan
okazon vidi, kion la bazaj tavoloj de la socio bezonas. Kaj tio estas
partopreni la estradon de la publikaj aferoj, sinjoro doktoro. _Tio_
estas kio evoluigas la kapablojn, la sciojn kaj la memkonsciecon --
DOKTORO STOCKMANN
Tion mi bonege komprenas --
HOVSTAD
Jes, -- kaj tial mi pensas, ke jxurnalisto prenas sur sin pezan
respondecon, se li ne profitas de avantagxa situacio por liberigi la
plimulton, la simplulojn, la subprematojn. Mi bone scias, -- ke inter
la superuloj ili nomos tion ribeligo kaj tiajxojn; sed ili faru kiel
al ili placxas. Kiam mi mem havas mian puran konsciencon, jen --
DOKTORO STOCKMANN
Gxuste tio, jes! gxuste tio, kara sinjoro Hovstad. Sed tamen --
diable --! (Iu frapas.) Envenu!
(_Presisto Aslaksen_ cxe la pordo de la antauxcxambro. Li estas
simple sed konvene vestita, nigre, kun blanka, iomete kuncxifita
koltuko, kaj kun gantoj kaj cilindra cxapelo en la mano.)
ASLAKSEN
(salutas kapkline) Pardonu, sinjoro doktoro, ke mi estas tiel
auxdaca --
DOKTORO STOCKMANN
(ekstaras) Jen, jen, -- presisto Aslaksen!
ASLAKSEN
Jes, gxuste, sinjoro doktoro.
HOVSTAD
(ekstaras) Cxu min vi sercxas, Aslaksen?
ASLAKSEN
Ne, tute ne; mi ne sciis, ke ni renkontigxus cxi tie. Estas la
doktoro mem --
DOKTORO STOCKMANN
Nu, per kio mi servu?
ASLAKSEN
Cxu estas vero, kion mi auxdis de sinjoro Billing, ke la doktoro
intencas havigi al ni pli bonan akvoliverejon?
DOKTORO STOCKMANN
Jes, por la banejo.
ASLAKSEN
Bone; tion mi komprenas. Do mi venas por diri, ke tiun aferon mi
volas subteni el cxiuj fortoj.
HOVSTAD
(al la doktoro) Jen vi vidas!
DOKTORO STOCKMANN
Mi kore dankas vin pro tio! Sed --
ASLAKSEN
Cxar estus eble bezonate havi nin etburgxojn subtenantaj dorse. Ni
kvazaux konsistigas kompaktan plimulton en la urbo, -- kiam ni vere
_volas_. Kaj estas cxiam bone havi la plimulton kun si, sinjoro
doktoro.
DOKTORO STOCKMANN
Senduba vero; sed mi tute ne komprenas, ke cxi tie apartaj arangxoj
estus necesaj. Sxajnas al mi, ke tia simpla afero --
ASLAKSEN
Nu ja, povus tamen esti bone; cxar mi konas la lokajn auxtoritatulojn
suficxe bone; la potenculoj ne volonte akceptas proponojn venantajn
de aliuloj. Kaj tial mi pensas, ke ne estus malavantagxe, ke ni faru
iometan manifestacion.
HOVSTAD
Gxuste tio, jes.
DOKTORO STOCKMANN
Manifestacion vi diras? Nu, kiel vi do volas manifestacii?
ASLAKSEN
Kompreneble tre modere, sinjoro doktoro; mi cxiam estas lauxeble
modera; cxar modereco estas la unua deco de civitano, -- laux _mia_
opinio.
DOKTORO STOCKMANN
Pri tio vi ja estas konata, sinjoro Aslaksen.
ASLAKSEN
Jes, mi kuragxas tion diri. Kaj tiu afero pri la akvoliverejo, gxi
estas ege grava por ni etburgxoj. Aspekte la banejo farigxos kvazaux
eta orminejo por la urbo. Estas pere de la banejo, ke ni cxiuj vivas,
kaj precipe ni domposedantoj. Tial ni ja volonte subtenas la
institucion per cxiuj fortoj. Kaj cxar mi ja estas estro de la asocio
de domposedantoj --
DOKTORO STOCKMANN
Jes --?
ASLAKSEN
-- kaj cxar mi aldone estas agento por la asocio por modereco, -- ja,
la doktoro certe scias, ke mi agadas por la moderecmovado?
DOKTORO STOCKMANN
Jes, kompreneble.
ASLAKSEN
Nu, -- sekve mi kompreneble renkontas multajn homojn. Kaj cxar mi
estas konata por esti prudenta kaj lojala civitano, kiel la doktoro
mem diris, mi ja havas certan influon en la urbo, -- iun potencon, --
se mi mem tion diru.
DOKTORO STOCKMANN
Tion mi scias tre bone, sinjoro Aslaksen.
ASLAKSEN
Jes, jes -- tial estus por mi facila afero starigi iun manifeston, se
estus bezone.
DOKTORO STOCKMANN
Manifeston, vi diras?
ASLAKSEN
Jes, iun dankadreson de la civitanoj de la urbo, pro tio ke vi
antauxenportis tiun cxi komune gravan aferon. Kompreneble ni devas
gxin vortumi en la plej deca modereco, ke gxi ne ofendos la
auxtoritatulojn kaj tiujn, kiuj cetere havas la potencon. Kaj se ni
estos singardaj pri _tio, _neniu povos ofendigxi, mi pensas?
HOVSTAD
Nu, ecx se ili ne tion sxatus --
ASLAKSEN
Ne, ne, ne; neniun ofendon kontraux la auxtoritatuloj, sinjoro
Hovstad. Neniun opozicion kontraux homoj, kiuj staras al ni tiel
proksime. Da tiaj spertoj mi rikoltis suficxe dum miaj tagoj; kaj el
tio ankaux neniam venos io bona. Sed prudentaj kaj sinceraj eldiroj
de civitano ne devas al li esti rifuzataj.
DOKTORO STOCKMANN
(agitas lian manon) Mi preskaux ne povas diri al vi, Aslaksen, kiel
kore gxojigas min trovi tiun subtenon inter miaj kuncivitanoj. Mi
estas tiel gxoja, -- tiel gxoja! Auxdu; cxu ne glaseton da sxereo?
Cxu!
ASLAKSEN
Ne, multan dankon; mi neniam gustumas tiajn alkoholajxojn.
DOKTORO STOCKMANN
Nu, sed glason da biero do; kion vi diras?
ASLAKSEN
Dankon, ankaux ne, sinjoro doktoro; mi nenion prenas tiel frue en la
tago. Sed nun mi volas eliri en la urbon kaj paroli kun kelkaj el la
domposedantoj kaj pretigi la etoson.
DOKTORO STOCKMANN
Jes, estas senmezure gxentile de vi, sinjoro Aslaksen; sed mi ne
povas igi en mian kapon, ke cxiuj tiuj arangxoj estus necesaj; mi
pensas, ke la afero iros glate de si mem.
ASLAKSEN
La auxtoritatuloj laboras iom mallerte, sinjoro doktoro. Jes, Dio
pardonu, mi tion ne diras por mallauxdi ilin --
HOVSTAD
Morgaux ni pelcxasos ilin en la gazeto, Aslaksen.
ASLAKSEN
Sed ne tro senbride, sinjoro Hovstad. Antauxeniru kun modereco, aux
vi ne sukcesos movi ilin el la loko; fidu mian konsilon; cxar mi
rikoltis spertojn en la lernejo de la vivo. -- Nu ja, mi diru adiaux
al la doktoro. Vi nun scias, ke almenaux ni etburgxoj staras
malantaux vi kiel muro. Vi havas la kompaktan plimulton cxe via
flanko, sinjoro doktoro.
DOKTORO STOCKMANN
Dankon pro tio, mia kara sinjoro Aslaksen. (prezentas al li la
manon) Adiaux, adiaux!
ASLAKSEN
Cxu vi kuniras al la presejo, sinjoro Hovstad?
HOVSTAD
Mi venos poste; restas ankoraux io por decidi.
ASLAKSEN
Bone, bone.
(Li salutas kaj eliras; _doktoro Stockmann_ sekvas lin eksteren en la
antauxcxambron.)
HOVSTAD
(je enveno de la doktoro) Nu, kion vi nun diras, sinjoro doktoro?
Cxu ne sxajnas al vi, ke estas la tempo por aerumi kaj iom agiti cxi
tie en tiu kovarda malkuragxeco kaj malvigleco?
DOKTORO STOCKMANN
Cxu vi aludas al presisto Aslaksen?
HOVSTAD
Jes, mi faras. Li estas unu el tiuj, kiuj staras en la marcxo -- tia
honesta homo kia li cetere estas. Kaj tiaj estas la plimulto cxi tie
cxe ni; ili iras klinigxante kaj svingante al ambaux flankoj; pro
nuraj konsideroj kaj hezitemo ili neniam kuragxas fari plenan pasxon.
DOKTORO STOCKMANN
Jes, sed Aslaksen estis ja kore bonvola, sxajnas al mi.
HOVSTAD
Estas unu sinteno, kiun mi pli alte taksas; kaj tio estas stari kiel
fidinda, konfidema homo.
DOKTORO STOCKMANN
Mi komplete samopinias kun vi.
HOVSTAD
Tial mi nun volas kapti la sxancon kaj provi, cxu mi povus instigi la
bonvolemulojn foje montri kuragxon. La kulto de auxtoritato _devas_
esti elradikigxata en la urbo. Pri tiu nepardoneble granda eraro pri
la akvoliverejo ni devas informi cxiujn vocxdonrajtulojn.
DOKTORO STOCKMANN
Bone; se vi opinias, ke estas por la bono de la komunumo, do faru;
sed ne antaux ol mi parolis kun mia frato.
HOVSTAD
Mi tamen pretskribos redakcian artikolon dume. Kaj se la magistranto
ne volas antauxenigi la aferon --
DOKTORO STOCKMANN
Ho, kiel vi povas imagi tion?
HOVSTAD
Estas imageble. Kaj _tiam_ --?
DOKTORO STOCKMANN
Jes, tiam mi promesas al vi --; auxdu, -- tiam vi povos presigi mian
artikolon, -- enpreni gxin tuta kaj kompleta.
HOVSTAD
Cxu mi rajtos? Cxu decidite?
DOKTORO STOCKMANN
(prezentas al li la manuskripton) Jen gxi estas; prenu gxin kun vi;
ne malutilos, ke vi tralegu gxin; kaj vi redonu gxin al mi poste.
HOVSTAD
Bone, bone; mi faros. Kaj nun adiaux, doktoro.
DOKTORO STOCKMANN
Adiaux, adiaux. Jes, vi vidos, ke iros glate, sinjoro Hovstad, --
vere glate!
HOVSTAD
Hm, -- ni vidos. (Li salutas kaj eliras tra la antauxcxambro.)
DOKTORO STOCKMANN
(rigardas en la mangxocxambron) Katrine --! Nu, Petra, cxu vi venis
hejmen?
PETRA
(envenas) Jes, mi jxus venis de la lernejo.
SINJORINO STOCKMANN
(venas) Cxu li ankoraux ne venis?
DOKTORO STOCKMANN
Petro? Ne. Sed mi multe parolis kun Hovstad. Li estas tute kaptita de
mia malkovro. Jes, cxar sciu, ke gxi estas multe pli grava, ol mi
unue pensis. Kaj li ankaux metis sian gazeton por mia bezono, se
farigxos necese.
SINJORINO STOCKMANN
Sed cxu vi opinias, ke tio estos bezonata?
DOKTORO STOCKMANN
Ho, tute ne. Sed almenaux estas fieriga konscio, ke oni havas la
liberalan, sendependan gazetaron cxe sia flanko. Jes, kaj imagu -- mi
havis viziton de la estro de la asocio de domposedantoj.
SINJORINO STOCKMANN
Nu? Kaj kion li volis?
DOKTORO STOCKMANN
Ankaux subteni min. Cxiuj volas ili subteni min, se estos necese.
Katrine, -- cxu vi scias kion mi havas malantaux mi?
SINJORINO STOCKMANN
Malantaux vi? Ne; kion vi do havas malantaux vi?
DOKTORO STOCKMANN
La kompaktan plimulton.
SINJORINO STOCKMANN
Cxu vere? Cxu estas bone por vi, Tomas?
DOKTORO STOCKMANN
Jes, mi opinius, ke estas bone! (frotas la manojn kaj pasxadas tien
kaj reen) Ja, bona Dio, kiel gxojige estas stari tiel en frata ligo
kune kun siaj samurbanoj!
PETRA
Kaj fari tiom bonan kaj utilan, patro!
DOKTORO STOCKMANN
Jes, kaj krome por mia propra hejmurbo!
SINJORINO STOCKMANN
Oni sonorigas.
DOKTORO STOCKMANN
Do ni certe havas lin. -- -- (Oni frapas.) Bonvole envenu!
LA MAGISTRANTO
(venas de la antauxcxambro) Bonan matenon.
DOKTORO STOCKMANN
Bonvenon, Petro!
SINJORINO STOCKMANN
Bonan matenon, bofrato. Kiel vi fartas?
LA MAGISTRANTO
Dankon; nu, iel. (al la doktoro) Hieraux post oficejaj horoj mi
ricevis de vi artikolon rilate la akvokondicxojn cxe la banejo.
DOKTORO STOCKMANN
Jes, cxu vi legis gxin?
LA MAGISTRANTO
Jes, mi faris.
DOKTORO STOCKMANN
Kaj kion vi sekve diras pri tiu afero?
LA MAGISTRANTO
(kun rigardo flanken) Hm --
SINJORINO STOCKMANN
Venu, Petra. (Sxi kaj _Petra_ iras en la cxambron maldekstre.)
LA MAGISTRANTO
(post ioma pauxzo) Cxu estis necese fari tiujn ekzamenojn malantaux
mia dorso?
DOKTORO STOCKMANN
Jes, tiom longe kiom mi nenion certe sciis, mi --
LA MAGISTRANTO
Kaj nun vi opinias, ke vi scias?
DOKTORO STOCKMANN
Jes, pri tio vi ja mem nun konvinkis vin.
LA MAGISTRANTO
Cxu vi intencas meti tiun cxi dokumenton antaux la banejan estraron
kvazaux oficialan dokumenton?
DOKTORO STOCKMANN
Jes ja. Ion oni devas ja fari pri la afero; kaj tion urgxe.
LA MAGISTRANTO
Vi uzas, kiel kutime, fortajn parolmanierojn en via traktajxo. Inter
alie vi diras, ke tio, kion ni ofertas al niaj bangastoj, estas
permanenta venenigo.
DOKTORO STOCKMANN
Jes sed, Petro, cxu gxi povas alimaniere nomigxi? Pensu nur, --
venena akvo por interna same kiel por ekstera uzo! Kaj tio al
kompatindaj, malsanaj homoj, kiuj bonfide sercxas sanon cxe ni, kaj
kiuj pagas multekoste por regajni sian sanon!
LA MAGISTRANTO
Kaj jen vi en via postulato venas per via dedukto al la rezulto, ke
ni devas fosi novan kloakon, kiu prenu la fiajxojn de la Muelejvalo,
kaj ke la akvotubo devas esti alie lokigata.
DOKTORO STOCKMANN
Jes, cxu vi do scias pri alia solvo? Mi ne.
LA MAGISTRANTO
Antauxtagmeze mi faris viziteton al la urba ingxeniero. Kaj al li mi
menciis -- tiel duone sxerce -- tiujn laborojn, kvazaux ion, kion ni
devas pripensi iam en la estonteco.
DOKTORO STOCKMANN
Iam en la estonteco!
LA MAGISTRANTO
Li ridetis de mia supozata ekstravaganco -- kompreneble. Cxu vi faris
al vi la maloportunon pripensi kiom la proponitaj sxangxoj eble
kostus? Laux la informoj, kiujn mi ricevis, la elspezoj versxajne
sumigxus al pluraj cxentmiloj da kronoj.
DOKTORO STOCKMANN
Cxu farigxus tiom multekoste?
LA MAGISTRANTO
Jes. Kaj post tio sekvas la plej malbona. La laboro dauxrus minimuman
tempospacon de du jaroj.
DOKTORO STOCKMANN
Du jaroj, vi diras? Tutaj du jaroj?
LA MAGISTRANTO
Minimume. Kaj kion ni dume faru pri la banejo? Cxu ni fermu gxin?
Jes, tion ni devus. Aux cxu vi opinias, ke iuj vizitos nin, kiam la
onidiro disvastigxos, ke la akvo estas malsaniga?
DOKTORO STOCKMANN
Sed, Petro, tia gxi ja estas.
LA MAGISTRANTO
Kaj cxio tio nun, -- gxuste nun, kiam la institucio estas en
progreso. Ankaux la najbaraj urboj havas certajn kondicxojn por
farigxi sercxataj banlokoj. Cxu vi ne pensas, ke ili tuj ekagu por
direkti la fluon de fremduloj al si? Jes, tute sendube. Kaj jen ni
starus tie; ni devus versxajne fermi la tutan multekostan
institucion; kaj jen vi ruinigus vian hejmurbon.
DOKTORO STOCKMANN
-- ruinigus --!
LA MAGISTRANTO
Estas sole pere de la banejo, ke la urbo havas ian notindan
estontecon. Tion vi ja certe komprenas same bone kiel mi.
DOKTORO STOCKMANN
Sed kion vi elpensu, ke oni faru?
LA MAGISTRANTO
El via traktajxo mi ne povis konvinkigxi, ke la akvokondicxoj cxe la
banejo estas tiel krizaj, kiel vi ilin prezentas.
DOKTORO STOCKMANN
Ili estas ecx pli krizaj! Aux ili almenaux farigxos tiaj en la
somero. Kiam la vetero farigxos varma.
LA MAGISTRANTO
Kiel mi jam diris, mi opinias ke vi konsiderinde troigas. Kapabla
kuracisto devas scii fari siajn disponojn, -- li devas scii kiel
preventi malutilajn efikojn kaj forigi ilin, se ili evidente aperus.
DOKTORO STOCKMANN
Kaj sekve --? Kio poste?
LA MAGISTRANTO
La establita akvoliverejo cxe la banejo nun ja estas fakto, kaj devas
kompreneble esti traktata kiel tia. Sed kredeble la direkcio siatempe
ne volos esti neinklina preni en konsideron, cxu kun akceptindaj
financaj oferoj estus eble realigi kelkajn plibonigojn.
DOKTORO STOCKMANN
Kaj vi opinias, ke mi iam akceptus tian ruzajxon!
LA MAGISTRANTO
Ruzajxon?
DOKTORO STOCKMANN
Jes, estus ruzajxo, -- trompo, mensogo, rekta krimo kontaux la
publiko, kontraux la tuta komunumo!
LA MAGISTRANTO
Kiel mi antauxe diris, mi ne povis al mi alproprigi la konvinkon, ke
estas iu vere superpenda dangxero.
DOKTORO STOCKMANN
Jes, vi povis! Io alia ne eblas. Mia prezento estas tiel frapante
vera kaj gxusta, tion mi scias! Kaj vi tre bone komprenas, Petro; sed
vi nur ne volas tion konfesi. Estis vi, kiu akceptigis, ke kaj la
banejaj konstruajxoj kaj la akvoliverejo farigxis lokigitaj, kie ili
nun situas; kaj estas _tiu_, -- estas tiu fatala eraro, kiun vi ne
volas konfesi. Pa, -- cxu vi opinias, ke mi ne travidas vin?
LA MAGISTRANTO
Kaj ecx se tiel estus? Se mi per ia konsideremo gardas mian
prestigxon, tio okazas por la bono de la urbo. Sen morala auxtoritato
mi ne povas estri kaj konduki la aferojn tiel, kiel mi tion
konsideras plej praktike por la bono de la tuto. Tial, -- kaj el
diversaj aliaj kialoj, -- estas grave por mi, ke via prezentajxo ne
direktigxas al la direkcio de la banejo. Gxi devas esti retenata pro
konsidero al la komuna bono. Mi iom poste metos la aferon sub
diskuto, kaj ni agu plej eble efike en plena silento; sed nenio, --
ecx neniu vorto devas veni al la scio de la publiko en tiu cxi fatala
afero.
DOKTORO STOCKMANN
Nu, tion vi ne povas malhelpi, mia kara Petro.
LA MAGISTRANTO
Devas esti kaj estu malhelpota.
DOKTORO STOCKMANN
Neeblas, mi diras; tro multaj jam konas gxin.
LA MAGISTRANTO
Konas gxin! Kiuj? Do ne tiuj sinjoroj en "La Popola Mesagxo" --?
DOKTORO STOCKMANN
Ho jes; ankaux ili. La liberala sendependa gazetaro certe zorgos pri
tio, ke vi faru vian devon.
LA MAGISTRANTO
(post mallonga pauxzo) Vi estas senmezure senprudenta homo, Tomas.
Cxu vi ne pripensis la konsekvencojn, kiujn tio povos havi por vi
mem?
DOKTORO STOCKMANN
Konsekvencojn? Konsekvencojn por mi?
LA MAGISTRANTO
Por vi kaj por la viaj, jes.
DOKTORO STOCKMANN
Kion diable _tio_ signifas?
LA MAGISTRANTO
Mi pensas, ke mi cxiam montris min kiel serveman kaj helpeman fraton
al vi.
DOKTORO STOCKMANN
Jes, vi faris; kaj pro tio mi dankas vin.
LA MAGISTRANTO
Mi ne petas. Iel mi ja ankaux devis -- pro mi mem. Estis cxiam mia
espero, ke mi iomete bridus vin, kiam mi helpis vin plibonigi vian
ekonomian staton.
DOKTORO STOCKMANN
Cxu? Cxu nure pro vi mem --!
LA MAGISTRANTO
Parte, mi diras. Estas malagrable por publika oficisto, ke lia plej
proksima parenco foje kaj foje kompromitas sin.
DOKTORO STOCKMANN
Kaj tion vi opinias, ke mi faras?
LA MAGISTRANTO
Jes, bedauxrinde, vi faras, sen via propra scio. Vi havas
maltrankvilan, bataleman, ribeleman animon. Kaj ankaux vian
malfelicxan emon skribi publike pri cxiuj eblaj kaj neeblaj aferoj.
Post subita ideo, -- tuj vi skribas gazetartikolon aux tutan
brosxuron pri gxi.
DOKTORO STOCKMANN
Jes, sed estas ja la devo de civitano konigi al la publiko novan
ideon, kiun li ekhavis!
LA MAGISTRANTO
Ho, la publiko tute ne bezonas novajn pensojn. Al la publiko plej
bone servas la malnovaj, bonaj, aprobitaj ideoj, kiujn gxi jam havas.
DOKTORO STOCKMANN
Kaj tion vi tiel rekte diras!
LA MAGISTRANTO
Jes, iam mi do devas paroli rekte al vi. Gxis nun mi provis eviti
tion, cxar mi scias, kiel iritema vi estas; sed nun mi devas diri al
vi la veron, Tomas. Vi ne havas imagon kiom vi malutilas al vi mem
per via impeta konduto. Vi plendas pri la auxtoritatuloj, jes ecx pri
la registaro, -- kritikacxas gxin, -- pretendas, ke vi estas
neglektita, persekutata. Sed cxu vi povas ion alian atendi, -- tia
trudema homo, kia vi estas.
DOKTORO STOCKMANN
Nu do, -- cxu mi ankaux estas trudema?
LA MAGISTRANTO
Jes, Tomas, vi estas tre malfacila homo por kunlaboro. Tion mi
spertis. Vi transpasxas cxiujn konsiderojn; aspekte vi tute forgesas,
ke estas mi, kiun vi povas danki pro la ofico cxi tie kiel baneja
kuracisto --
DOKTORO STOCKMANN
Al tiu mi estis la sole gxusta! Mi kaj neniu alia! Mi estis la unua,
kiu vidis, ke la urbo povis farigxi floranta banloko; kaj tiam mi
estis la sola, kiu tion vidis. Mi staris sola kaj luktis por la ideo
dum multaj jaroj; kaj mi skribis kaj skribis --
LA MAGISTRANTO
Sendube. Sed tiam la gxusta tempo ankoraux ne prezentis sin; nu, pri
tio vi tie norde en via forejo ne povis jugxi. Sed kiam la oportuna
momento venis, tiam mi -- kaj la aliuloj -- prenis la aferon en niajn
manojn --
DOKTORO STOCKMANN
Jes, kaj sekve vi fusxis mian belan planon. Ho ja, montrigxas
efektive nun, kiaj sagxaj uloj vi estis!
LA MAGISTRANTO
Laux mia supozo montrigxas nun nur, ke vi denove bezonas elfluon por
via batalemo. Vi volas venki viajn superulojn; -- estas ja via cxiama
kutimo. Vi ne toleras iun auxtoritatulon super vi; vi strabas
malkontente al cxiu, kiu okupas superan publikan pozicion; vi
rigardas lin kiel personan malamikon, -- kaj tuj cxiuj atakiloj estas
same bonaj por vi. Sed nun mi atentigis vin, kio staras riske por la
tuta urbo, -- kaj sekve ankaux por mi. Kaj tial mi diras al vi,
Tomas, ke mi ne cedas en la postulo, kiun mi nun intencas starigi al
vi.
DOKTORO STOCKMANN
Kia postulo estas tiu?
LA MAGISTRANTO
Cxar vi estis tiel babilema, ke vi menciis tiun delikatan aferon por
nekoncernantuloj, kvankam gxi devus esti konservata kiel sekreto de
la direkcio, ni kompreneble ne povas silentigi la aferon. Cxiuspecaj
onidiroj disvastigxos cxirkauxen, kaj la maliculoj inter ni volos
nutri la onidirojn per cxiuspecaj aldonajxoj. Tial farigxas necese,
ke vi publike kontrauxdiru tiajn onidirojn.
DOKTORO STOCKMANN
Mi! Kiel? Mi ne komprenas vin.
LA MAGISTRANTO
Estas atendata, ke vi post novaj ekzamenoj venos al la rezulto, ke la
afero ecx ne proksimume estas tiel dangxera aux kriza, kiel vi en la
unua momento imagis al vi.
DOKTORO STOCKMANN
Aha, -- do tion vi atendas!
LA MAGISTRANTO
Plue oni atendas, ke vi nutras kaj publike esprimas tiun konfidon al
la estraro, ke gxi profunde kaj konscience volas okazigi cxion
necesan por plibonigi eblajn difektojn.
DOKTORO STOCKMANN
Jes, sed tion vi neniam povos fari, tiom longe kiom vi faras fusxadon
kaj flikajxon. Tion mi diras al vi, Petro; kaj tio estas mia klara
kaj serioza konvinko --!
LA MAGISTRANTO
Kiel funkciisto vi ne rajtas nutri iun apartan konvinkon.
DOKTORO STOCKMANN
(haltas) Ne rajtas --?
LA MAGISTRANTO
Kiel funkciisto, mi diras. Kiel privata persono, -- kompreneble, tio
estas alia afero. Sed kiel subordigita funkciisto cxe la banejo vi ne
rajtas esprimi iun konvinkon, kiu kontrauxas tiun de viaj superuloj.
DOKTORO STOCKMANN
Tio troas! Mi, kiel kuracisto, kiel sciencisto, ne rajtus --!
LA MAGISTRANTO
La afero cxi tie traktata ne estas nure scienca; estas kompleksa
afero; gxi estas kaj teknika kaj ekonomia afero.
DOKTORO STOCKMANN
Ho, ke gxi estu por mi kio diable gxi volas esti! Mi volas esti
libera por diri mian opinion pri cxiuj aferoj en la tuta mondo!
LA MAGISTRANTO
Bonvolu. Sed nur ne pri la banejo -- Tion ni malpermesas al vi.
DOKTORO STOCKMANN
(krias) Vi malpermesas --; Vi! Tiaj, tiaj --!
LA MAGISTRANTO
Mi malpermesas al vi, -- _mi_, via plej supera cxefo; kaj kiam mi
malpermesas, por vi estas obei.
DOKTORO STOCKMANN
(sin regante) Petro, -- se vi ne estus mia frato --
PETRA
(ektire malfermas la pordon) Patro, tion vi ne toleru!
SINJORINO STOCKMANN
(post sxi) Petra, Petra!
LA MAGISTRANTO
Aha, oni staras gvate.
SINJORINO STOCKMANN
Traauxdeblas; ni ne povis eviti --
PETRA
Jes, mi staris auxskultante.
LA MAGISTRANTO
Nu, estas ja bone --
DOKTORO STOCKMANN
(iras pli proksimen) Vi parolis pri malpermeso kaj obeo --?
LA MAGISTRANTO
Vi mem devigis min paroli en tiu tono.
DOKTORO STOCKMANN
Kaj mi do en publika deklaro sxtopu al mi mem la busxon?
LA MAGISTRANTO
Ni estimas tion absolute necesa, ke vi publikigu deklaron tian, kian
mi postulis.
DOKTORO STOCKMANN
Kaj se mi ne -- obeas?
LA MAGISTRANTO
En tiu okazo ni mem elsendos deklaron por trankviligi la publikon.
DOKTORO STOCKMANN
Bone; sed en tiu okazo mi skribos kontraux vin. Mi persistos; mi
pruvu, ke _mi_ pravas kaj ke vi malpravas. Kaj kion volas vi tiam
fari?
LA MAGISTRANTO
En tiu okazo mi ne povos malhelpi, ke vi ricevos vian maldungon.
DOKTORO STOCKMANN
Kion --!
PETRA
Patro, -- maldungon!
LA MAGISTRANTO
Maldungon kiel kuracisto cxe la banejo. Mi vidos min devigata
rekomendi tujan maldungon, forigi vin de cxiu rilato kun la aferoj de
la banejo.
DOKTORO STOCKMANN
Kaj tion vi kuragxus!
LA MAGISTRANTO
Estas vi mem, kiu cxi tie ludas riske.
PETRA
Onklo, tio estas indigniga konduto kontraux homo kiel patro!
SINJORINO STOCKMANN
Silentu do, Petra!
LA MAGISTRANTO
(rigardas al Petra) Aha, oni jam permesas al si esprimi opiniojn.
Kompreneble. (al la sinjorino) Bofratino, supozeble vi estas la plej
prudenta en cxi tiu domo. Uzu la influon, kiun vi eble havas sur vian
edzon; igu lin percepti, al kio tio kondukos kaj por lia familio --
DOKTORO STOCKMANN
Mia familio koncernas neniun alian ol mi mem!
LA MAGISTRANTO
-- kaj por lia familio, mi diras, kaj por la urbo en kiu li logxas.
DOKTORO STOCKMANN
Estas mi, kiu laboras por la vera bono de la urbo! Mi volas
senvualigi la mankojn, kiuj frue aux malfrue aperos en la plena lumo
de la tago. Ho, montrigxos, ke mi amas mian hejmurbon.
LA MAGISTRANTO
Vi, kiu en blinda spito ekiras fortrancxi la plej gravan fonton de
prospero por la urbo.
DOKTORO STOCKMANN
Tiu fonto estas venena, homo! Cxu vi estas freneza! Ni vivas cxi tie
vendacxante malpurajxojn kaj putrajxojn! Nia tuta floranta publika
vivo sucxas sian nutron el mensogo!
LA MAGISTRANTO
Fantaziajxo -- aux io ankoraux pli malbona. Homo, kiu eljxetas tiajn
ofendajn akuzojn kontraux sian propran hejmlokon, tiu efektive estas
malamiko de la socio.
DOKTORO STOCKMANN
(kontrauxen al li) Kaj jenon vi kuragxas --
SINJORINO STOCKMANN
(jxetas sin inter ilin) Tomas!
PETRA
(kaptas la brakon de sia patro) Estu trankvila, patro!
LA MAGISTRANTO
Mi ne volas riski perforton. Mi nun avertis vin. Pripensu nun, kion
vi sxuldas al vi mem kaj al la viaj. Adiaux.
(Li eliras.)
DOKTORO STOCKMANN
(pasxas tien kaj reen) Kaj tian traktadon mi devas sperti! En mia
propra hejmo, Katrine! Kion vi al tio diras!
SINJORINO STOCKMANN
Jes, vere estas kaj honto kaj spito, Tomas --
PETRA
Se eblus por mi iel gorgxe kapti onklon --!
DOKTORO STOCKMANN
Mi mem kulpas; mi estus devinta hirti harojn kontraux ili antaux
longe, -- grinci dentojn, -- morde ataki! -- Ecx nomi min malamiko de
la socio! Mi! Diable, tion mi ne lasas gluigxi sur min!
SINJORINO STOCKMANN
Sed, kara Tomas, via frato ja havas la potencon --
DOKTORO STOCKMANN
Jes, sed estas mi, kiu pravas!
SINJORINO STOCKMANN
Ahx jes, vi pravas, vi pravas; kion helpas tio, ke vi pravas, kiam vi
ne havas potencon?
PETRA
Sed patrino do, -- kiel vi povas paroli tiel?
DOKTORO STOCKMANN
Cxu ne helpus en libera socio esti tiu, kiu pravas? Vi estas ridinda,
Katrine. Kaj auxdu, -- cxu mi ne havas la liberalan gazetaron antaux
mi, -- kaj la kompaktan plimulton dorse? Tiuj do estas suficxa
potenco, mi opinias!
SINJORINO STOCKMANN
Sed, bona Dio, Tomas, vi do ne intencas --?
DOKTORO STOCKMANN
Kion mi ne intencas?
SINJORINO STOCKMANN
-- kontrauxstari vian fraton.
DOKTORO STOCKMANN
Kion, diable, volas vi, ke mi alie farus, se mi ne rajtas insisti pri
gxusteco kaj vero!
PETRA
Jes, pri tio ankaux mi demandas?
SINJORINO STOCKMANN
Sed utilas ja al nenio; kiam ili ne volas, ili ne volas.
DOKTORO STOCKMANN
Hoho, Katrine, atendu nur, kaj vi vidos, ke mi faros mian militon al
venko.
SINJORINO STOCKMANN
Jes, vi eble venkos tiel, ke vi ricevos vian maldungon, -- tion vi
faros.
DOKTORO STOCKMANN
Tiam mi almenaux farus mian devon al la publiko, -- al la socio. Mi,
kiu nomigxas malamiko de la socio!
SINJORINO STOCKMANN
Sed al via familio, Tomas? Al ni hejme? Cxu sxajnas al vi, ke _tio_
estas fari vian devon al tiuj, kiujn vi devas prizorgi?
PETRA
Ho, ne pensu cxiam unue pri ni patrino.
SINJORINO STOCKMANN
Jes, _vi_ povas senzorge paroli; vi povas stari sur propraj piedoj,
se gravas. -- Sed pensu pri la knaboj, Tomas; pensu ankaux iom pri vi
mem, kaj pri mi --
DOKTORO STOCKMANN
Vere mi opinias, ke vi estas tute freneza, Katrine! Se mi tiel
mizere, malkuragxe submetigus min antaux tiun Petro kaj lian
kanajlaron, -- cxu mi plu iam havus felicxan momenton en mia vivo?
SINJORINO STOCKMANN
Nu, tion mi ne scias; sed Dio gardu nin antaux tiu felicxo, kiun ni
cxiuj ricevos, se vi dauxre obstinos. Tiam vi denove staros sen
vivrimedoj, sen stabilaj enspezoj. Sxajnas al mi, ke ni suficxe
spertis tion en la pasinteco; memoru tion, Tomas; pensu kion tio
kunportos.
DOKTORO STOCKMANN
(tordas sin luktante kaj pugnigas la manojn) Kaj tiajxon tiuj
oficejsklavoj jxetu sur liberan honestan homon! Cxu ne estas terure,
Katrine?
SINJORINO STOCKMANN
Jes, vere estas granda peko kontraux vi. Sed, bona Dio, estas ja tiom
multaj maljustajxoj en la mondo sub kiujn oni devas klini sin. -- Jen
la knaboj, Tomas! Rigardu ilin! Kio farigxu el ili? Ho ne, ne, vi do
neniam povos --
(_Ejlif_ kaj _Morten_, kun lernolibroj, dume envenis.)
DOKTORO STOCKMANN
La knaboj --! (subite li staras firme kaj sinrege.) Ecx ne se la
tuta mondo falus, volas mi klini la nukon sub la jugon.
(Li iras al sia cxambro.)
SINJORINO STOCKMANN
(post lin) Tomas, -- kion vi volas fari!
DOKTORO STOCKMANN
(cxe la pordo) Mi volas havi la rajton rigardi miajn knabojn en la
okulojn, kiam ili fine farigxos plenkreskaj, liberaj homoj.
(Li iras en sian cxambron)
SINJORINO STOCKMANN
(ekploras) Ho Dio helpu kaj konsolu nin cxiujn!
PETRA
Patro, li estas brava! Li ne cedas.
(La _knaboj_ mire demandas, kio okazis; _Petra_ signas al ili por
silenti.)
TRIA AKTO
(La redaktejo de "La Popola Mesagxo". Maldekstre en la fono estas
la enirpordo; dekstre sur la sama muro estas alia pordo kun
vitrajxoj, tra kiuj oni vidas en la presejon. Sur la muro dekstre
estas pordo. Meze sur la planko estas granda tablo kovrita de
paperoj, gazetoj kaj libroj. Antauxe maldekstre estas fenestro kaj
apud gxi estas skribopupitro kun alta segxo. Paro da apogsegxoj
staras cxe la tablo kaj kelkaj aliaj segxoj laux la muroj. La cxambro
estas trista kaj malkomforta, la mebloj malnovaj, la apogsegxoj
malpuraj kaj sxiritaj. En la presejo oni vidas paron da kompostistoj
en laboro; pli fore manpresilo estas en funkcio.)
(_Redaktoro Hovstad_ sidas cxe la pupitro skribante. Iom poste venas
de dekstre _Billing_ kun la manuskripto de la doktoro en la mano.)
BILLING
Nu, jen vere io --!
HOVSTAD
(skribante) Cxu vi tralegis gxin?
BILLING
(metas la manuskripton sur la pupitron) Jes, mi efektive faris.
HOVSTAD
Cxu vi ne trovas, ke la doktoro estas suficxe akra?
BILLING
Akra? Li estas, dia morto, frakasanta, jes vere. Cxiu vorto falas
peze, kiel -- mi diru -- kiel frapo de hakilkapo.
HOVSTAD
Jes, sed tiuj homoj ne falas post la unua frapo.
BILLING
Vere; sed ni dauxre frapos, -- frapon post frapo, gxis la tuta
potenco de la grandeguloj disfalos. Kiam mi sidis tie interne legante
tion cxi, mi kvazaux vidis la revolucion veni de fore.
HOVSTAD
(turnas sin) Tsx; ne diru tion kun Aslaksen auxskultanta.
BILLING
(mallauxtigas la vocxon) Aslaksen estas cedema malkuragxulo; ne
trovigxas vira kuragxo en li. Sed tiun cxi fojon vi do trapusxos vian
volon? Cxu? Vi ja enprenos la artikolon de la doktoro?
HOVSTAD
Jes, se la magistranto ne cedas senproteste, --
BILLING
Tio estus diable cxagrene.
HOVSTAD
Nu, ni povas felicxe utiligi al ni la situacion, kio ajn kio okazos.
Se la magistranto ne akceptos la proponon de la doktoro, li ekhavos
cxiujn etburgxojn sur la nukon, -- la tutan asocion de domposedantoj
kaj la aliaj. Kaj se li akceptos gxin, li ekhavos kiel kontrauxulojn
aron de la grandaj posedantoj de akcioj en la banejo, kiuj gxis nun
estis liaj plej fortaj subtenantoj --
BILLING
Jes, jes bone; cxar ili devos ja elspezi grandan sumon --
HOVSTAD
Jes, ho jxuru pri tio. Kaj jen la rondo estos rompita, vidu, kaj tiam
ni en la gazeto, tagon post tago, evidentigu por la publiko, ke la
magistranto malkapablas en cxiu ajn afero, kaj ke la konfidaj
postenoj en la urbo, la tuta komunuma estraro, estu transdonota en la
manojn de liberalaj homoj.
BILLING
Estas, dia morto, frapante vere! Mi vidas, -- mi vidas; ni staras
jxus antaux la komenco de revolucio!
(Oni frapas.)
HOVSTAD
Tsx (vokas) Envenu!
(_Doktoro Stockmann_ venas tra la pordo maldekstre en la fono.)
HOVSTAD
(iras al li renkonte) Ho, jen la doktoro. Nu?
DOKTORO STOCKMANN
Ekpresu, sinjoro Hovstad!
HOVSTAD
Tiel do rezultis?
BILLING
Hura!
DOKTORO STOCKMANN
Ekpresu, mi diras. Jes certe, en tion rezultis. Sed nun ili havu kion
ili deziras. Nun estos milito en la urbo, sinjoro Billing!
BILLING
Milito kun nuda trancxilo, mi esperas! La trancxilo al la gorgxo,
sinjoro doktoro!
DOKTORO STOCKMANN
La traktajxo estas nur komenco. Mi jam havas la kapon plena de skizoj
por kvar aux kvin aliaj artikoloj. Kie estas Aslaksen?
BILLING
(vokas en la presejon) Aslaksen, venu cxi tien momenton!
HOVSTAD
Kvar aux kvin aliaj artikoloj, vi diris? Pri la sama afero?
DOKTORO STOCKMANN
Ho ne, -- multe mankas je tio, kara. Estos pri tute aliaj aferoj. Sed
cxio devenas de la akvoliverejo kaj la kloako. Unu afero posttiras
alian, vi komprenas. Estas kiel malkonstrui malnovan domon, -- gxuste
tiel.
BILLING
Estas, dia morto, vero; sxajnas ke oni neniam finis, antaux ol la
tuta domacxo estas malkonstruita.
ASLAKSEN
(venante de la presejo) Malkonstruita! La doktoro do ne intencas
malkonstrui la banejon?
HOVSTAD
Absolute ne; ne timu.
DOKTORO STOCKMANN
Nu ne; temas pri tute aliaj aferoj. Kion vi nun diras pri mia
traktajxo, sinjoro Hovstad?
HOVSTAD
Gxi estas tiel klara kaj simpla; oni ne bezonas esti fakulo por
kompreni la konekson. Mi kuragxas diri, ke vi havos cxiun kleran
homon cxe via flanko.
ASLAKSEN
Kaj ankaux cxiujn prudentajn, cxu?
BILLING
Prudentajn kaj malprudentajn, -- jes, mi pensas preskaux la tutan
urbon.
ASLAKSEN
Nu, do ni kuragxas presi gxin.
DOKTORO STOCKMANN
Jes, tion mi opinius.
HOVSTAD
Ni enprenos gxin morgaux frue.
DOKTORO STOCKMANN
Jes, morto kaj plago, ni devas perdi ecx ne unu solan tagon. Auxdu,
sinjoro Aslaksen, pri _tio_ mi petas vin: Vi devas persone okupigxi
pri la manuskripto.
ASLAKSEN
Mi faros.
DOKTORO STOCKMANN
Atentu pri gxi kvazaux pri oro. Neniun preseraron; cxiu vorto estas
grava. Kaj mi envenos poste; eble mi tiam povos legi presprovajxon.
-- Jes, mi ne povas esprimi, kiom mi soifas vidi tiun aferon presita,
-- jxetege disigita --
BILLING
Disjxetita, -- jes kvazaux fulmo!
DOKTORO STOCKMANN
-- submetita al la jugxo de cxiuj spertaj kuncivitanoj. Ho, vi ne
povas imagi al vi, kion mi hodiaux devis toleri. Oni minacis min per
tio kaj tio; oni volis forpreni de mi miajn plej evidentajn homajn
rajxtojn --
BILLING
Kion! Viajn homajn rajtojn!
DOKTORO STOCKMANN
-- oni volis humiligi min, igi min perfidulo; postulis, ke mi metu
personan avantagxon antaux mian internan, sanktan konvinkon --
BILLING
Tio estas, dia morto, tro kruda.
HOVSTAD
Ho jes, oni povas atendi cxion de tiu flanko.
DOKTORO STOCKMANN
Sed antaux mi ili cedu; tion ili vidu nigre sur blanke. Cxiun tagon
mi nun kvazaux jxetos ankron en "La Popola Mesagxo", kaj enfilos ilin
per eksplodaj artikoloj lauxvice --
ASLAKSEN
Jes, sed auxskultu --
BILLING
Hura; ni havos militon, militon!
DOKTORO STOCKMANN
-- mi frapu ilin teren, frakasu ilin, disfaligu iliajn fortikajxojn
antaux la okuloj de la justa publiko! Tion mi faru!
ASLAKSEN
Sed nepre modere, sinjoro doktoro; pafu modere --
BILLING
Ho ne; ho ne! Ne sxparu la dinamiton!
DOKTORO STOCKMANN
(same nekonfuzebla) Cxar nun ne estas nur tio pri la akvoliverejo
kaj la kloako. Estas la tuta socio, kiu estu purigota, desinfektota
--
BILLING
_Jen_ la liberiga vorto!
DOKTORO STOCKMANN
Cxiuj flikuloj ni forcxasos. Kaj tio en cxiuj ejoj! Malfermigxis por
mi senfinaj vizioj hodiaux. Ankoraux ne estas tute klare por mi; sed
mi eltrovos. Estas junaj, sanaj portantoj de la standardoj, kiujn ni
nun devas sercxi, miaj amikoj; ni devas havi novajn komandantojn en
cxiuj antauxpostenoj.
BILLING
Auxdu, auxdu!
DOKTORO STOCKMANN
Estu ni nur solidaraj, kaj cxio iros glate, glate! La tuta revolucio
kvazaux sxipo lancxigxos el la sxipglitejo. Jes, cxu vi ne tion
kredas?
HOVSTAD
Miaparte, mi opinias, ke nun ni havas esperon meti la estradon de la
komunumo tien, kie gxi juste devas kusxi.
ASLAKSEN
Kaj antauxenpasxante en modereco, mi ne povas imagi, ke tio cxi estu
dangxera.
DOKTORO STOCKMANN
Kiu, diable, atentas, cxu tio estas dangxera aux ne! Kion mi faras,
tion mi faras en la nomo de la vero kaj pro mia konscienco.
HOVSTAD
Vi estas viro, kiu meritas subtenon, sinjoro doktoro.
ASLAKSEN
Jes, tio estas firma; la doktoro estas la vera amiko de la urbo; vera
amiko de la socio li estas.
BILLING
Doktoro Stockmann estas, dia morto, amiko de la popolo, Aslaksen!
ASLAKSEN
Mi opinias, ke la asocio de domposedantoj baldaux uzos tiun esprimon.
DOKTORO STOCKMANN
(tusxita, premas iliajn manojn) Dankon, dankon, miaj karaj, fidelaj
amikoj; -- tio cxi estas por mi konsolo: -- mia frato nomis min io
tute alia. Nu, honto al mi, se li tion ne rehavu kun rentoj! Sed nun
mi devas eliri por kuraci iun malfelicxan diablon --. Mi revenos,
kiel mi diris. Zorgu nun bone pri la manuskripto, sinjoro Aslaksen;
-- kaj precipe forstreku ecx ne unu solan krisignon! Prefere aldonu
kelkajn! Bone, bone; adiaux gxis poste; adiaux, adiaux!
(Reciprokaj salutoj dum li estas akompanata al la pordo, kaj li
foriras.)
HOVSTAD
Li farigxos netakseble utila homo por ni.
ASLAKSEN
Jes, tiom longe kiom li nur tenas sin al la afero pri la banejo. Sed
se li pluen iros, ne estas konsilinde sekvi lin.
HOVSTAD
Hm, dependas de --
BILLING
Vi estas ja damne timema, Aslaksen.
ASLAKSEN
Timema? Jes, kiam temas pri la lokaj potenculoj, mi estas timema,
sinjoro Billing; tion mi lernis en la lernejo de la spertoj. Sed metu
min en la grandan politikon, antaux la registaro mem, kaj jen vidu
cxu mi estas timema.
BILLING
Certe vi ne estas, ne; sed tio ja estas la kontrauxeco en vi.
ASLAKSEN
Mi estas homo kun konscienco, tia estas la afero. Se oni atakas la
registaron, oni almenaux ne malutilas al la socio; cxar tiuj homoj ne
gxenas sin pri tio; -- ili restas starantaj same firme. Sed la
_lokaj_ auxtoritatuloj, _ilin_ oni povas eljxeti el ofico, kaj jen
eble oni ekhavos la senspertecon cxe la stirilo, je neriparebla
malutilo por domposedantoj kaj por aliuloj.
HOVSTAD
Sed la civitana edukado pere de memregado, -- cxu vi ne pensas pri
_gxi?_
ASLAKSEN
Kiam homo ricevis ion inter la manojn, pri kio li devas zorgi, li ne
povas pensi pri cxio ajn, sinjoro Hovstad.
HOVSTAD
Ke mi do neniam ricevu ion inter la manojn!
BILLING
Auxdu, -- auxdu!
ASLAKSEN
(ridetas) Hm. (montras al la segxo) Sur la redaktortabureto _tie_
sidis antaux vi guberniestro Stensgard.
BILLING
(kracxas) Fi! Tia dizertulo.
HOVSTAD
Mi ne estas sxancelisto -- kaj neniam farigxos.
ASLAKSEN
Politikisto prijxuru nenion en la mondo, sinjoro Hovstad. Kaj vi,
sinjoro Billing, devus iomete refi la velon nuntage, mi opinias; vi
ja petskribas pri la ofico kiel sekretario en la magistrato.
BILLING
Mi --!
HOVSTAD
Cxu vi, Billing!
BILLING
Nu ja. -- Diable, vi ja komprenas, ke estas nur por inciti tiujn
memkontentajn sinjorojn.
ASLAKSEN
Nu, min tio tute ne koncernas. Sed kiam oni akuzas min pro timemo kaj
pro kontrauxdiro en mia sinteno, tiam jenon mi volas akcenti: La
pasinteco de presisto Aslaksen kusxas aperta por cxiu ajn. Mi ne
subigxis al alia sxangxo ol farigxi pli modera. Mia koro dauxre estas
cxe la popolo; sed mi ne neas, ke mia prudento klinas iomete en la
direkton de la potenculoj, -- jes, nome al la lokaj.
(Li iras en la presejon.)
BILLING
Cxu ni ne provu kvitigi nin pri li, Hovstad?
HOVSTAD
Cxu vi konas iun alian, kiu volas stari kredite por papero kaj
preskostoj?
BILLING
Damnite ke ni ne havas suficxan komerckapitalon.
HOVSTAD
(eksidas cxe la pupitro) Jes, se ni nur _tiun_ havus --
BILLING
Cxu se vi turnus vin al doktoro Stockmann?
HOVSTAD
(foliumante la paperojn) Ho, kiom tio utilus? Li posedas ja nenion.
BILLING
Ne; sed li havas bonan viron rezerve, maljunan Morten Kiil, -- "la
melon", kiel homoj nomas lin.
HOVSTAD
(skribante) Cxu vi scias certe, ke _li_ ion posedas?
BILLING
Jes, dia morto, li ja certe posedas! Kaj parto de gxi devas ja fali
sur la familion de Stockmann. Li devas ja pensi ekipi -- almenaux la
infanojn.
HOVSTAD
(turnas sin duone) Cxu vi bazas vin sur _tio_?
BILLING
Bazas? Kompreneble mi bazas sur nenio.
HOVSTAD
Estas sagxe. Kaj sur tiu ofico en la magistrato vi tute ne devas
bazi; cxar mi povas certigi vin, -- vi gxin ne ricevos.
BILLING
Ne, cxu vi ne komprenas, ke mi tion bone scias? Sed efektive estas
bone, ke mi ne ricevos gxin. Tia neglekto flamigas la batalemon; --
oni kvazaux ricevas provizon de fresxa galo, kaj tio do estas
bezonata en fora angulo kiel la nia, kie rare okazas io vere
instiganta.
HOVSTAD
(skribante) Nu ja; nu ja.
BILLING
Nu, -- ili baldaux auxdos de mi! -- Nun mi eniros por skribi la
manifeston de la asocio de domposedantoj.
(Li iras en la cxambron dekstre.)
HOVSTAD
(sidas cxe la pupitro, macxas la plumingon kaj diras malrapide:) Hm,
-- cxu tiel? -- (Oni frapas.) Envenu!
(Petra venas tra la pordo maldekstre en la fono.)
HOVSTAD
(ekstaras) Cxu estas vi? Vi venas cxi tien?
PETRA
Jes, mi petas pardonon --
HOVSTAD
(antauxentiras apogsegxon) Bonvolu eksidi.
PETRA
Ne dankon; mi tuj foriros.
HOVSTAD
Cxu eble estas io de via patro, kio --?
PETRA
Ne, estas de mi mem. (tiras libron el la mantelposxo) Jen la angla
rakonto.
HOVSTAD
Kial vi redonas gxin?
PETRA
Cxar mi ne volas traduki gxin.
HOVSTAD
Sed vi ja promesis al mi certe --
PETRA
Jes, tiam mi ankoraux ne estis gxin leginta. Kaj ankaux vi certe ne
legis gxin?
HOVSTAD
Ne; vi ja scias, ke mi ne konas la anglan lingvon; sed --
PETRA
Nu ja; tial mi volis diri al vi, ke vi devas sercxi iun alian. (metas
la libron sur la tablon) Tiu cxi ne tauxgas en "La Popola Mesagxo".
HOVSTAD
Kaj kial ne?
PETRA
Cxar gxi tute kontrauxas viajn proprajn opiniojn.
HOVSTAD
Nu, pro tio --
PETRA
Vi ja ne komprenas min. Temas pri tio kiel supernatura gvidado zorgas
pri la tielnomataj bonaj homoj, kaj fine kondukas cxion al la plej
bona por ili, -- kaj ke cxiuj tielnomataj malbonaj homoj ricevas
punon.
HOVSTAD
Tamen tiel cxio estas ja nur bone. Estas ja gxuste tiajxo, kion la
homoj volas havi.
PETRA
Cxu vi do volas esti tiu, kiu donas tiajxon al la homoj? Vi mem ja
kredas ecx ne unu vorton el tio. Vi ja bone scias, ke ne okazas tiel
en la realeco.
HOVSTAD
Vi tute pravas; sed redaktoro ne povas cxiam agi kiel li volus. Ofte
oni devas klini sin antaux la opinio de la popolo en negravaj aferoj.
La politiko tamen estas la cxefa afero en la vivo -- almenaux por
gazeto; kaj se mi volas konduki homojn kun mi al libereco kaj
progreso, mi ne devas fortimigi ilin. Trovante tian moralan rakonton
sube en la gazetkelo, ili pli volonte akceptos, kion ni presas supre;
-- ili kvazaux farigxas pli konfidemaj.
PETRA
Fi; tiel ruze vi ne starigas kaptilojn por viaj legantoj; vi do ne
estas araneo.
HOVSTAD
(ridetas) Dankon, cxar vi havas tian bonan opinion pri mi. Ne,
efektive estas ja la ideo de Billing kaj ne la mia.
PETRA
De Billing!
HOVSTAD
Jes, li almenaux parolis tiel pasinttage. Estas ja Billing, kiu
absolute volas enpreni tiun rakonton; mi ja ne konas la libron.
PETRA
Sed kiel povas do Billing kun siaj liberalaj opinioj --!
HOVSTAD
Ho, Billing estas multspeca, li. Nun li ankaux petskribis pri la
ofico kiel sekretario de la magistrato, mi auxdas.
PETRA
Tion mi ne kredas, Hovstad. Kiel povus li decidigi sin al tiajxo?
HOVSTAD
Nu, pri tio vi devas demandi lin.
PETRA
Neniam mi imagus tion pri Billing.
HOVSTAD
(rigardas sxin fikse) Cxu ne? Cxu tio venas al vi tiel neatende.
PETRA
Jes. Aux tamen eble ne. Ho, mi ne vere scias --.
HOVSTAD
Ni gazetskribistoj ne multe tauxgas, frauxlino.
PETRA
Cxu vi vere tion diras?
HOVSTAD
Foje mi tion pensas.
PETRA
Jes, sub la cxiutaga kverelado; tion mi komprenas. Sed nun, kun
granda afero inter la manoj --.
HOVSTAD
Tio cxi pri via patro, vi aludas?
PETRA
Gxuste tio, jes. Sxajnas al mi, ke nun vi devas senti vin kiel viro,
kiu tauxgas antaux la plimulto.
HOVSTAD
Jes, hodiaux mi sentas ion tian.
PETRA
Jes, cxu ne; vi ja tion sentas! Ho, estas admirinda vivotasko, kiun
vi elektis. Tiel rompi vojon por misjugxitaj veroj kaj por novaj,
kuragxaj opinioj --; jes, antauxeniri sentime kaj paroli por maljuste
traktata homo --
HOVSTAD
Pleje cxar tiu maljuste traktata homo estas --, hm, -- mi ne gxuste
scias kiel mi --
PETRA
Kiam li estas tiel justa kaj funde honesta, vi pensas?
HOVSTAD
(pli mallauxte) Pleje cxar li estas via patro, mi pensas.
PETRA
(subite kiel frapita) _Tio_?
HOVSTAD
Jes, Petra, -- frauxlino Petra.
PETRA
Cxu estas _tio_, kio staras por vi, kiel la unua kaj supera? Ne la
afero mem? Ne la vero; ne la granda, varma bonkoreco de patro?
HOVSTAD
Jes, -- ja kompreneble, ankaux tio.
PETRA
Ne dankon; nun vi trodiris, Hovstad; kaj nun mi neniam plu kredos vin
en io ajn.
HOVSTAD
Cxu vi ofendigxus pro tio, ke estas pleje pro vi --?
PETRA
Tio pro kio mi ofendigxas, estas ke vi ne estis sincera antaux patro.
Vi parolis kun li, kvazaux la vero kaj la bono de la socio kusxus en
via koro; vi trompis kaj patron kaj min; vi ne estas tia viro, kian
vi sxajnigis. Kaj tion mi neniam pardonos al vi -- neniam!
HOVSTAD
Tion vi ne diru tiel akre, frauxlino Petra; kaj malpli nun.
PETRA
Kial ne nun?
HOVSTAD
Cxar via patro nun ne povas malhavi mian helpon.
PETRA
(rigardas lin kvazaux de supre) Cxu vi ankaux estas tia? Fi do!
HOVSTAD
Ne, ne, mi ne estas; venis ja nur senintence; ne kredu tion.
PETRA
Mi scias kion kredi. Adiaux.
ASLAKSEN
(el la presejo, rapide kaj sekrete) Morto kaj plago, sinjoro Hovstad
-- (vidas Petra) Aj, domagxe --
PETRA
Jen kusxas la libro; donu gxin al iu alia. (iras al la elirejo)
HOVSTAD
(sekvas sxin) Sed, frauxlino --
PETRA
Adiaux. (sxi foriras.)
ASLAKSEN
Sinjoro Hovstad, auxskultu do!
HOVSTAD
Nu, nu do; kio estas?
ASLAKSEN
La magistranto staras en la presejo.
HOVSTAD
La magistranto, vi diras?
ASLAKSEN
Jes, li volas paroli kun vi; li envenis tra la malantauxa pordo, --
ne volis esti vidata, vi komprenas.
HOVSTAD
Kio tio povas esti? Ne; atendu, mi volas mem --
(Li iras al la pordo de la presejo, malfermas, salutas kaj invitas la
_magistranton_ enveni)
HOVSTAD
Staru observante, Aslaksen, ke neniu --
ASLAKSEN
Komprenas -- (iras en la presejon)
LA MAGISTRANTO
Sinjoro Hovstad certe ne atendis vidi min cxi tie.
HOVSTAD
Ne, tion mi vere ne atendis.
LA MAGISTRANTO
(cxirkauxrigardas) Cxi tie vi ja arangxis la ejon hejmece, vere
hejmece.
HOVSTAD
Ho --
LA MAGISTRANTO
Kaj nun mi venas tiel senceremonie okupante vian tempon.
HOVSTAD
Bonvolu, sinjoro magistranto; mi estas je via servo. Sed cxu mi ne
devas liberigi vin de --? (metas la kepon kaj la bastonon de la
_magistranto_ sur segxon) Kaj cxu la magistranto bonvolas sidi?
LA MAGISTRANTO
(eksidas cxe la tablo) Dankon.
(Ankaux Hovstad eksidas cxe la tablo.)
LA MAGISTRANTO
Mi havis -- vere gxenan travivajxon hodiaux, sinjoro Hovstad.
HOVSTAD
Nu? Jes tiom da farendajxoj, kiom la magistranto havas, --
LA MAGISTRANTO
Tio cxi hodiaux rilatas al la doktoro de la banejo.
HOVSTAD
Nu ja; al la doktoro?
LA MAGISTRANTO
Li verkis iun proponon al la estraro de la banejo koncerne iujn
supozeblajn mankojn.
HOVSTAD
Ho, vere?
LA MAGISTRANTO
Jes, cxu li ne diris al vi --? Sxajnas al mi, ke li menciis --
HOVSTAD
Ho jes, efektive, li lasis kelkajn vortojn fali --
ASLAKSEN
(el la presejo) Mi devus ja havi la manuskripton --
HOVSTAD
(cxagrenita) Hm; gxi ja kusxas sur la pupitro.
ASLAKSEN
(trovas gxin) Bone.
LA MAGISTRANTO
Sed _tie_ ja gxuste estas --
ASLAKSEN
Jes, estas la traktajxo de la doktoro, sinjoro magistranto.
HOVSTAD
Nu, do estas _tiu_, pri kiu vi parolas?
LA MAGISTRANTO
Gxuste tiu. Kion vi opinias pri gxi?
HOVSTAD
Mi ja ne estas fakulo, kaj mi nur legis gxin suprajxe.
LA MAGISTRANTO
Sed vi tamen presigos gxin?
HOVSTAD
Al homo kiu elpasxas sub sia propra nomo, mi ne povas rifuzi --
ASLAKSEN
Mi decidas nenion en la gazeto, sinjoro magistranto --
LA MAGISTRANTO
Kompreneble.
ASLAKSEN
Mi nur presas, kion oni donas al mi en la manojn.
LA MAGISTRANTO
Tute en ordo.
ASLAKSEN
Kaj tial mi devas -- (iras al la presejo)
LA MAGISTRANTO
Ne, restu momenton, sinjoro Aslaksen. Kun via permeso, sinjoro
Hovstad --
HOVSTAD
Mi petas, sinjoro magistranto --
LA MAGISTRANTO
Vi estas sagxa kaj pensema viro, sinjoro Aslaksen.
ASLAKSEN
Gxojigas min, ke la magistranto tiel pensas.
LA MAGISTRANTO
Kaj viro kun influo en vastaj rondoj.
ASLAKSEN
Nur pleje inter etburgxoj, ja.
LA MAGISTRANTO
La malgrandaj impostpagantoj estas ja la plimulto -- cxi tie kiel en
aliaj lokoj.
ASLAKSEN
Efektive ili ja estas.
LA MAGISTRANTO
Kaj mi ne dubas, ke vi konas la opinion de la plimulto. Cxu ne?
ASLAKSEN
Jes, tion mi ja dirus, ke mi faras, sinjoro magistranto.
LA MAGISTRANTO
Jes, -- kaj cxar regas tia lauxdinda oferemo inter la malpli
bonstataj burgxoj, --
ASLAKSEN
Kiel tio?
HOVSTAD
Oferemo?
LA MAGISTRANTO
Estas bela signo pri socia spirito; ege bela signo. Mi dirus, ke tion
mi ne atendis. Sed vi konas ja la opinion pli profunde ol mi.
ASLAKSEN
Jes, sed sinjoro magistranto --
LA MAGISTRANTO
Kaj efektive ne farigxos eta ofero, kiun la urbo versxajne devos
fari.
HOVSTAD
La urbo?
ASLAKSEN
Sed mi ne komprenas --. Estas ja la banejo --!
LA MAGISTRANTO
Post intertempa kalkulo la sxangxoj, kiujn la doktoro supozas
dezirindaj, sumigxas al kelkaj centmiloj da kronoj.
ASLAKSEN
Estas ja granda sumo; sed --
LA MAGISTRANTO
Kompreneble farigxos necese, ke ni kontraktu komunuman prunton.
HOVSTAD
(ekstaras) Cxu estas la intenco, ke la urbo --?
ASLAKSEN
Cxu pagigxus el la kaso de la urbo! El la malricxaj posxoj de la
etburgxoj!
LA MAGISTRANTO
Jes, estimata sinjoro Aslaksen, de kie alie venus la monaj rimedoj?
ASLAKSEN
Pri tio devas zorgi la sinjoroj, kiuj posedas la banejon.
LA MAGISTRANTO
La posedantoj de la banejo ne estimas sin kapablaj strecxi sin pli
foren ol ili jam faris.
ASLAKSEN
Cxu certe, sinjoro magistranto?
LA MAGISTRANTO
Mi certigis min pri tio. Se oni deziras tiujn ampleksajn sxangxojn,
la urbo mem devas elspezi la kostojn.
ASLAKSEN
Sed dia morto kaj plago -- pardonu! sed tio cxi estas ja tute alia
afero, sinjoro Hovstad!
HOVSTAD
Jes, tia gxi efektive estas.
LA MAGISTRANTO
La plej fatala estas, ke necesus fermi la banejon dum tempo de du
jaroj.
HOVSTAD
Fermi? Tute fermi!
ASLAKSEN
Du jarojn!
LA MAGISTRANTO
Jes, tiom longe dauxrus la laboro -- minimume.
ASLAKSEN
Sed morto kaj plago, tion ni ne eltenos, sinjoro magistranto! El kio
do vivu ni domposedantoj intertempe?
LA MAGISTRANTO
Al tio estas bedauxrinde malfacile respondi, sinjoro Aslaksen. Sed
kion volas vi, ke ni faru? Cxu vi opinias ke ni ricevos ecx unu solan
gaston al la banejo, kiam oni kredigas al ili, ke la akvo estas
putra, ke ni logxas sur venena grundo, la tuta urbo --
ASLAKSEN
Kaj cxio estas nur imagajxo?
LA MAGISTRANTO
Per mia plej granda bonvolemo mi ne povis konvinki min, ke estas io
alia.
ASLAKSEN
Jes, sed do estas ja tute nepravigeble farite de doktoro Stockmann
--; mi petas pardonon, sinjoro magistranto, sed --
LA MAGISTRANTO
Estas bedauxrinda vero, kion vi jen esprimas, sinjoro Aslaksen. Mia
frato cxiam estis impeta homo.
ASLAKSEN
Kaj tamen vi volas subteni lin en tiajxo, sinjoro Hovstad!
HOVSTAD
Sed kiu do povus pensi, ke --?
LA MAGISTRANTO
Mi redaktis mallongan klarigon pri la afero, tiel kiel gxi el sobra
vidpunkto estu komprenata; kaj aldone mi sugestas kiel eblaj domagxoj
lauxespere estu riparotaj en maniero farebla por la kaso de la
banejo.
HOVSTAD
Cxu vi havas tiun artikolon cxe vi, sinjoro magistranto?
LA MAGISTRANTO
(foliumas la posxon) Jes, mi kunprenis gxin okaze, ke vi --
ASLAKSEN
(rapide) Morto kaj plago, jen li estas!
LA MAGISTRANTO
Kiu? Mia frato?
HOVSTAD
Kie, -- kie?
ASLAKSEN
Li iras tra la presejo.
LA MAGISTRANTO
Fatale. Mi ne dezirus renkonti lin cxi tie, kaj mi ankoraux havas
multon priparolendan kun vi.
HOVSTAD
(montras al la pordo dekstre) Eniru tien dume.
LA MAGISTRANTO
Sed --?
HOVSTAD
Vi trovos nur Billing.
ASLAKSEN
Rapide, rapide, sinjoro magistranto; jen li venas.
LA MAGISTRANTO
Jes, jes do; sed prizorgu, ke li baldaux foriru.
(Li eliras tra la pordo dekstre, kiun _Aslaksen_ malfermas kaj fermas
post li.)
HOVSTAD
Trovu iun okupon, Aslaksen.
(Li eksidas kaj skribas. _Aslaksen_ foliumas en amaso da gazetoj sur
segxo dekstre.)
DOKTORO STOCKMANN
(venas el la presejo) Jen mi ree estas. (demetas cxapelon kaj
bastonon)
HOVSTAD
(skribante) Jam nun, sinjoro doktoro? Urgxu pri tio, kion ni
priparolis, Aslaksen. La tempo ne suficxas por ni hodiaux.
DOKTORO STOCKMANN
(al _Aslaksen_) Ankoraux neniu provpresajxo, mi auxdas.
ASLAKSEN
(ne sin turnante) Ne, kiel povus la doktoro pensi tion?
DOKTORO STOCKMANN
Ne, ne; sed mi estas senpacienca, vi certe komprenas. Mi havas ecx ne
momentan kvieton antaux ol mi vidos gxin en la gazeto.
HOVSTAD
Hm; dauxros certe ankoraux ioman tempon. Cxu vi ne pensas, Aslaksen?
ASLAKSEN
Jes, mi preskaux timas tion.
DOKTORO STOCKMANN
Bone, bone, miaj karaj amikoj; do mi revenos; mi volonte revenos du
fojojn, se estos necese. Tia granda afero, -- la bonfarto de la tuta
urbo --; ne estas ja tempo por vivi en nenifarado. (volas foriri,
sed haltas kaj revenas) Sed auxdu, -- ankoraux estas afero, kiun mi
devas priparoli kun vi.
HOVSTAD
Pardonu; sed cxu ni povus alian fojon --?
DOKTORO STOCKMANN
Estas en du vortoj dirite. Estas nur tio, vi komprenu, -- ke kiam oni
morgaux legos mian artikolon en la gazeto, kaj ne scias, ke mi la
tutan vintron en silento laboradis por la bono de la urbo --
HOVSTAD
Jes, sed doktoro --
DOKTORO STOCKMANN
Mi scias kion vi volas diri. Vi opinias, ke ne estis pli ol mia
damnita devo, -- simpla civitana devo. Kompreneble; tion mi scias
same bone kiel vi. Sed miaj samcivitanoj, vidu --; bona Dio, la
benitaj homoj, ili ja tiel amas min --
ASLAKSEN
Jes, la civitanoj amas vin gxis tiun cxi tagon, sinjoro doktoro.
DOKTORO STOCKMANN
Jes, kaj gxuste tial mi timas, ke --; _jen_ kion mi volis diri: Kiam
nun tio cxi venas al ili -- precipe al la senhavaj klasoj -- kiel
instiganta alvoko por en la estonteco preni la aferojn de la urbo en
proprajn manojn --
HOVSTAD
(ekstaras) Hm, sinjoro doktoro, mi ne volas kasxi por vi --
DOKTORO STOCKMANN
Aha, -- cxu mi ne povus pensi, ke io estas en preparo! Sed tion mi ne
volas akcepti. Se oni preparadas ion tian --
HOVSTAD
Kion do?
DOKTORO STOCKMANN
Nu, ion aux alian, -- standard-procesion aux festmangxon aux
subskripcion al honora donaco -- aux kion ajn, vi devas promesi al mi
je via savo malhelpi tion. Kaj ankaux vi, Aslaksen; cxu vi auxdas?
HOVSTAD
Pardonu, sinjoro doktoro; ni povas same bone unue kiel laste diri al
vi la puran veron --
(_Sinjorino Stockmann_, kun cxapelo kaj mantelo envenas tra la pordo
maldekstre en la fono.)
SINJORINO STOCKMANN
(vidas la doktoron) Jes, gxuste!
HOVSTAD
(iras al sxi renkonte) Jen jen, ankaux la sinjorino?
DOKTORO STOCKMANN
Kion, diable, volas vi cxi tie, Katrine?
SINJORINO STOCKMANN
Vi ja povas bone pensi, kion mi volas.
HOVSTAD
Bonvolu sidi. Aux eble --
SINJORINO STOCKMANN
Dankon; ne gxenu vin. Kaj vi ecx ne devas esti cxagrenita pro tio, ke
mi venas por sercxi Stockmann; cxar sciu, ke mi estas patrino de tri
infanoj.
DOKTORO STOCKMANN
Babilajxo; tion ni ja bone scias.
SINJORINO STOCKMANN
Cxu? Ne aspektas tiel, ke vi pensas iom pri edzino kaj infanoj
hodiaux; cxar alie vi ne irus jxeti nin cxiujn en malfelicxon.
DOKTORO STOCKMANN
Sed cxu vi estas tute freneza, Katrine! Cxu viro kun edzino kaj
infanoj ne havu permeson publikigi la veron, -- ne havu permeson esti
utila kaj agema civitano, -- ne havu permeson servi la urbon en kiu
li logxas!
SINJORINO STOCKMANN
Cxio kun modereco, Tomas!
ASLAKSEN
Tion ankaux mi diras. Modereco en cxio.
SINJORINO STOCKMANN
Kaj tial vi faras pekon kontraux nin, sinjoro Hovstad, kiam vi logas
mian edzon for de domo kaj hejmo, kaj forlogas lin en tion cxi.
HOVSTAD
Mi ja ne forlogas iun en --
DOKTORO STOCKMANN
Forlogas! Cxu vi kredas, ke _mi_ lasas min forlogi!
SINJORINO STOCKMANN
Jes, vi faras. Mi ja scias, ke vi estas la plej inteligenta homo en
la urbo; sed estas tre facile forlogi vin, Tomas. (al _Hovstad_) Kaj
pensu nur, ke li perdas sian oficon cxe la banejo, se vi presos lian
artikolon --
ASLAKSEN
Kio do!
HOVSTAD
Sed auxdu, sinjoro doktoro --
DOKTORO STOCKMANN
(ridas) Ha-ha, lasu ilin nur provi --! Ho ne, -- ili certe gardos
sin. Cxar, vidu, mi havas la kompaktan plimulton malantaux mi!
SINJORINO STOCKMANN
Jes, estas ja gxuste la malfelicxo, ke vi havas tian terurajxon
malantaux vi.
DOKTORO STOCKMANN
Babilajxo, Katrine; -- iru hejmen kaj zorgu pri via domo, kaj lasu
min zorgi pri la socio. Kiel vi povas timi, kiam mi estas fidema kaj
gxoja? (frotas la manojn kaj pasxadas tien kaj reen) La vero kaj la
popolo gajnos la batalon, je tio vi povas sakri. Ho, mi vidas la
tutan liberalan burgxaron arigxi en venkantan armeon --! (haltas cxe
segxo) Kio -- kio diablo estas _jeno_?
ASLAKSEN
(rigardas tien) Aj do!
HOVSTAD
(same) Hm --
DOKTORO STOCKMANN
Jen kusxas ja la pinto de la auxtoritatulo.
(Li prenas zorgeme la kepon de la _magistranto_ per la fingropintoj,
kaj suprenlevas gxin.)
SINJORINO STOCKMANN
La kepo de la magistranto!
DOKTORO STOCKMANN
Kaj jen ankaux la komandobastono. Kiel diable kaj fantome --
HOVSTAD
Nu jeno do --
DOKTORO STOCKMANN
Ha, mi komprenas! Li faris viziton por konvinki vin. Ha-ha, jen li
venis al la gxustaj! Kaj kiam li ekvidis min en la presejo --.
(ekridas) Cxu li kuris, sinjoro Aslaksen?
ASLAKSEN
(rapide) Je Dio li kuris, doktoro.
DOKTORO STOCKMANN
Kuris de bastono kaj --. Babilajxo; Petro ne kuras de io ajn. Sed
diable, kien vi metis lin? Ha, -- tie, kompreneble. Nun vi vidu,
Katrine!
SINJORINO STOCKMANN
Tomas, -- mi petas vin --!
ASLAKSEN
Gardu vin, sinjoro doktoro!
DOKTORO STOCKMANN
(Li metas la kepon de la _magistranto_ sur la kapon kaj prenas lian
bastonon; poste li iras al la pordo, abrupte malfermas gxin, kaj
salutas per la mano al la sxirmilo de la kepo.)
(La _magistranto_ envenas, rugxa de kolero. Malantaux li _Billing_.)
LA MAGISTRANTO
Kion tiuj tumultoj signifu?
DOKTORO STOCKMANN
Respekto, mia bona Petro. Nun estas mi, kiu estas la auxtoritato en
la urbo.
(Li pasxadas tien kaj reen.)
SINJORINO STOCKMANN
(preskaux plorante) Ne, sed Tomas do!
LA MAGISTRANTO
(postsekvas lin) Donu al mi mian kepon kaj bastonon!
DOKTORO STOCKMANN
(kiel antauxe) Se vi estas policestro, mi estas urbestro, -- mi
estras la tutan urbon, mi, jen vidu!
LA MAGISTRANTO
Demetu la kepon, mi diras. Memoru ke estas lauxregulara uniformkepo!
DOKTORO STOCKMANN
Ba; cxu vi opinias, ke la vekigxanta popola leono lasas sin timigi de
uniformkepoj? Cxar sciu, ke ni faros revolucion en la urbo morgaux.
Vi minacis maldungi min; sed nun mi maldungos vin, -- maldungos vin
de cxiuj viaj konfiditaj postenoj --. Cxu vi opinias, ke mi ne povas?
Ho jes; mi havas la venkantajn potencojn de la socio kun mi. Hovstad
kaj Billing volas tondri en "La Popola Mesagxo", kaj presisto
Aslaksen elmarsxos antauxe de la tuta asocio de domposedantoj --
ASLAKSEN
Tion mi ne faros, sinjoro doktoro.
DOKTORO STOCKMANN
Certe vi faros --
LA MAGISTRANTO
Aha; sinjoro Hovstad eble aligxos al la agitado?
HOVSTAD
Ne, sinjoro magistranto.
ASLAKSEN
Ne, tiel freneza sinjoro Hovstad ne estas, ke li detruos kaj sin mem
kaj la gazeton pro imagajxo.
DOKTORO STOCKMANN
(cxirkauxrigardas) Kion do jeno signifu?
HOVSTAD
Vi prezentis vian aferon en falsa lumo, sinjoro doktoro; kaj tial mi
ne povas subteni gxin.
BILLING
Ne, post tio, kion sinjoro magistranto bonvole klarigis al mi, --
DOKTORO STOCKMANN
Falsa! Lasu min pri tio. Presigu vi nur mian traktajxon; mi estos
viro por defendi gxin.
HOVSTAD
Mi ne presigos gxin. Mi ne povas, ne volas kaj ne kuragxas presigi
gxin.
DOKTORO STOCKMANN
Vi ne kuragxas? Kia babilajxo! Vi ja estas redaktoro; kaj estas ja la
redaktoroj, kiuj regas la gazetaron, mi kredus!
ASLAKSEN
Ne; sed estas la abonantoj, sinjoro doktoro.
LA MAGISTRANTO
Felicxe, jes.
ASLAKSEN
Estas la publika opinio, la klera publiko, la domposedantoj kaj cxiuj
aliaj; _tiuj_ regas la gazetojn.
DOKTORO STOCKMANN
(sinrega) Kaj cxiujn tiujn potencojn mi havas kontraux mi?
ASLAKSEN
Jes, vi havas. Estus la ruinigo de la burgxaro, se ni presus vian
artikolon.
DOKTORO STOCKMANN
Nu tiel. --
LA MAGISTRANTO
Mian kepon kaj mian bastonon!
(_Doktoro Stockmann_ demetas la kepon kaj kusxigas gxin sur la
tablon kune kun la bastono.)
LA MAGISTRANTO
(prenas ambaux al si) Via urbestra honoro ekhavis abruptan finon.
DOKTORO STOCKMANN
Ni ankoraux ne atingis la finon. (al _Hovstad_) Do neeblas presigi
mian traktajxon en "La Popola Mesagxo"?
HOVSTAD
Tute neeblas; ankaux pro konsidero pri via familio.
SINJORINO STOCKMANN
Ho, vi tute ne havu konsideron pri la familio, sinjoro Hovstad.
LA MAGISTRANTO
(prenas paperon el la posxo) Kiel informo por la publiko suficxas
tion cxi: Estas auxtentika klarigo. Bonvolu.
HOVSTAD
(prenas la paperon) Bone; estos zorge presigata.
DOKTORO STOCKMANN
Sed la mia ne. Oni imagas, ke oni povas silentigi min kaj la veron
gxis morto! Sed tio ne iros tiel glate, kiel vi opinias. Sinjoro
Aslaksen, bonvolu tuj preni mian manuskripton kaj presi gxin kiel
flugfolion -- je mia propra kostopago, -- en mia eldonejo. Mi volas
havi kvar cent ekzemplerojn; ne, kvin, ses cent mi volas havi.
ASLAKSEN
Ecx ne se vi ofertus al mi oron, kuragxus mi ludoni mian presejon al
tiajxo, sinjoro doktoro. Mi ne kuragxas pro la publika opinio. Neniu
en la urbo presos gxin.
DOKTORO STOCKMANN
Do redonu gxin al mi.
HOVSTAD
(donas al li la manuskripton) Bonvolu.
DOKTORO STOCKMANN
(sercxas cxapelon kaj bastonon) Publikigota gxi tamen estu. Mi legos
gxin en granda popolkunveno; cxiuj miaj samcivitanoj auxdu la vocxon
de la vero!
LA MAGISTRANTO
Neniu asocio en la tuta urbo pruntedonos al vi ejon por tia celo.
ASLAKSEN
Ecx ne unu sola; tion mi ja certe scias.
BILLING
Ne, dia morto, cxu ili faros!
SINJORINO STOCKMANN
Estus do tro indignige! Sed kial staras ili do tiel kontraux vi,
cxiuj?
DOKTORO STOCKMANN
(kolera) Jes, tion mi diru. Estas cxar en tiu cxi urbo cxiuj viroj
estas timoplenaj virinoj -- kiel vi; cxiuj nur pensas pri la familio
kaj ne pri la socio.
SINJORINO STOCKMANN
(kaptas lian brakon) Do mi montru al ili unu -- unu virinon, kiu
povas esti viro -- fojon. Cxar nun mi kunsentas kun vi, Tomas!
DOKTORO STOCKMANN
Bone dirite, Katrine. Publikigota gxi estu, je mia beno kaj savo! Se
mi ne povos lui ejon, do mi dungos tamburiston por iri tra la urbo
kun mi, kaj mi lauxtlegos gxin cxe cxiuj stratanguloj.
LA MAGISTRANTO
Tiel ege freneza vi do ne estas?
DOKTORO STOCKMANN
Jes, mi estas!
ASLAKSEN
Vi havos ecx neniun homon en la tuta urbo por iri kun vi.
BILLING
Ne, dia morto, cxu vi ekhavos!
SINJORINO STOCKMANN
Ne cedu, Tomas. Mi sendos la knabojn kuniri kun vi.
DOKTORO STOCKMANN
Bona ideo!
SINJORINO STOCKMANN
Morten volonte kuniros; kaj Ejlif, certe ankaux li.
DOKTORO STOCKMANN
Jes, kaj ankaux Petra! Kaj vi mem, Katrine!
SINJORINO STOCKMANN
Ne, ne, mi ne; sed mi staros en la fenestro por rigardi vin; tion mi
faros.
DOKTORO STOCKMANN
(cxirkauxbrakas kaj kisas sxin) Dankon pro tio! Jes, nun ni provu
batalon, vi bonaj sinjoroj! Mi volas vidi cxu la fiajxo kapablas
kunkudri la busxon de tiu patrioto, kiu volas purigi la socion!
(Li kaj la sinjorino eliras tra la pordo maldekstre en la fono.)
LA MAGISTRANTO
(malkviete agitas sian kapon) Nun li igis ankaux _sxin_ freneza.
KVARA AKTO
(Granda malmoderna salono en la domo de Horster. Malferma duparta
pordo en la fono kondukas en antauxcxambron. Sur la maldekstra
longmuro estas tri fenestroj; meze sur la kontrauxa muro estas metita
podio kaj sur gxin malgranda tablo kun du kandeloj, akvokarafo, glaso
kaj sonorilo. Cetere la salono estas lumigata per lampetoj inter la
fenestroj. Maldekstre antauxe staras tablo kun kandelo kaj segxo.
Antauxe dekstre estas pordo kaj apud gxi kelke da segxoj.)
(Granda kunveno de civitanoj el cxiuj tavoloj. Oni povas vidi kelkajn
virinojn kaj kelkajn lernejajn knabojn en la amaso. Pli kaj pli da
homoj lauxvice fluas enen de la fono, tiel ke la salono plenigxas.)
CIVITANO
(al aliulo, kiun li renkontas) Cxu ankaux vi venas cxi-vespere,
Lamstad?
LA ALPAROLINTO
Mi partoprenas en cxiuj popolkunvenoj, mi.
CxESTARANTO
Vi ja kunprenis fajfilon, cxu ne?
LA DUA CIVITANO
Kredu ke mi faris. Cxu vi ne?
LA TRIA
Ho jes. Kaj sxipestro Evensen volas kunpreni grandan kornon, li
diris.
LA DUA CIVITANO
Li estas amuza, tiu Evensen. (ridado en la grupo)
LA KVARA CIVITANO
(alvenas) Auxdu, diru kio okazos cxi vespere?
LA DUA CIVITANO
Estas ja doktoro Stockmann, kiu volas fari prelegon kontraux la
magistranto.
LA NOVEVENINTO
Sed la magistranto estas ja lia frato.
LA UNUA CIVITANO
Tio estas tute egale por li; doktoro Stockmann ne estas malkuragxa.
LA TRIA CIVITANO
Sed li ja malpravas; tion mi legis en "La Popola Mesagxo".
LA DUA CIVITANO
Jes, kredeble li malpravas cxi tiun fojon; cxar ili ne volis luigi al
li salonon nek en la asocio de domposedantoj nek en la civitanklubo.
LA UNUA CIVITANO
Ecx ne la banejan salonon li povis lui.
LA DUA CIVITANO
Ne, kompreneble.
VIRO
(en alia grupo) Kun kiu oni samopiniu en cxi tiu afero, sinjoro?
ALIA VIRO
(en la sama grupo) Nur rigardu presiston Aslaksen, kaj faru, kiel
_li_ faras.
BILLING
(kun dokumentujo sub la brako, faras al si vojon tra la amaso)
Pardonu, sinjoroj! Permesu al mi preterpasi. Mi referos por "La
Popola Mesagxo". Koran dankon!
(Li eksidas cxe la tablo maldekstre.)
LABORISTO
Kiu tiu estas?
ALIA LABORISTO
Cxu vi ne konas _lin_? Estas ja tiu Billing, kiu skribas por la
gazeto de Aslaksen.
(_Sxipestro Horster_ akompanas _sinjorinon Stockmann_ kaj _Petra_
enen tra la pordo dekstre antauxe. Ejlif kaj _Morten_ sekvas ilin.)
HORSTER
Mi pensis, ke jen la familio povas sidi; de cxi tie estas facile
eliri, se io okazus.
SINJORINO STOCKMANN
Cxu vi kredas, ke farigxos tumultoj?
HORSTER
Oni neniam scias --; inter tiom da homoj --. Sed eksidu vi nun tute
trankvile.
SINJORINO STOCKMANN
(eksidas) Kiel gxentile de vi, ke vi proponis al Stockmann vian
salonon.
HORSTER
Cxar ja neniu alia volis, do --
PETRA
(kiu ankaux eksidis) Kaj ankaux kuragxe, Horster.
HORSTER
Ho, tio ne postulis multe da kuragxo, mi opinias.
(_Redaktoro Hovstad_ kaj _presisto Aslaksen_ venas samtempe, sed
unuope tra la amaso.)
ASLAKSEN
(iras al _Horster_) Cxu la doktoro ankoraux ne venis?
HORSTER
Li atendas tie interne. (movigxo apud la pordo en la fono)
HOVSTAD
(al _Billing_) Jen la magistranto. Vidu!
BILLING
Jes, dia morto, cxu li ne tamen venas!
(_Magistranto Stockmann_ senpusxe faras al si vojon inter la
kunvenintoj, salutas gxentile kaj prenas lokon cxe la muro
maldekstre. Iom poste venas _doktoro Stockmann_ tra la pordo dekstre
antauxe. Li estas nigre vestita, en redingoto, kun blanka koltuko.
Iuj manfrapas necerte, sed silentigxas per mallauxtaj tsxsx.
Farigxas silente.)
DOKTORO STOCKMANN
(duonlauxte) Kiel vi fartas, Katrine?
SINJORINO STOCKMANN
Nu, mi fartas bone. (Pli mallauxte) Ne kolerigxu nun, Tomas.
DOKTORO STOCKMANN
Ho, mi scias regi min. (rigardas sian horlogxon, supreniras la
podion kaj kapklinas) La horlogxo montras kvaronon post, -- kaj do mi
volas komenci -- (eltiras sian manuskripton)
ASLAKSEN
Unue ni devas elekti prezidanton.
DOKTORO STOCKMANN
Ne; tio ne estas necesa.
KELKAJ SINJOROJ
(krias) Jes, jes!
LA MAGISTRANTO
Ankaux mi opinius, ke prezidanto devus esti elektata.
DOKTORO STOCKMANN
Sed mi kunvokis cxi tiun kunvenon por fari prelegon, Petro!
LA MAGISTRANTO
La prelego de la baneja kuracisto eble kauxzus esprimojn de
divergxantaj opinioj.
PLURAJ VOCxOJ
Prezidanton! Prezidanton!
HOVSTAD
La publika civitana volo aspekte postulas prezidanton.
DOKTORO STOCKMANN
(sinrege) Nu do bone; lasu do la civitana volo havi sian volon.
ASLAKSEN
Cxu ne la magistranto volus akcepti tiun taskon?
TRI SINJOROJ
(manfrapas) Bravo! Bravo!
LA MAGISTRANTO
Pro pluraj facile kompreneblaj kauxzoj mi devas rifuzi. Sed felicxe
ni havas en nia mezo viron, kiun mi opinias ke cxiuj povas akcepti.
Mi aludas al la prezidanto de la asocio de domposedantoj, sinjoro
presisto Aslaksen.
MULTAJ VOCxOJ
Jes, jes! Aslaksen vivu! Hura por Aslaksen.
(_Doktoro Stockmann_ prenas sian manuskripton kaj malsupreniras de la
podio)
ASLAKSEN
Cxar la fido de miaj kuncivitanoj vokas min, mi ne estas malinklina --
(Manfrapado kaj aplauxdo. _Aslaksen_ supreniras la podion.)
BILLING
(skribas) Do -- "sinjoro presisto Aslaksen elektita per aplauxdo" --
ASLAKSEN
Kaj cxar mi nun staras sur tiu cxi loko, mi petas la permeson diri
kelkajn mallongajn vortojn. Mi estas trankvilema kaj pacema homo, kiu
sxatas prudentan moderecon -- kaj moderan prudenton; tion scias cxiu
ajn, kiu konas min.
MULTAJ VOCxOJ
Jes, jes, Aslaksen!
ASLAKSEN
En la lernejo de la vivo kaj de la spertoj mi lernis, ke modereco
estas la virto, kiu plej bone decas al civitano --
LA MAGISTRANTO
Auxdu!
ASLAKSEN
-- kaj ke prudento kaj modereco estas tio, kio estas plej bone ankaux
por la socio. Mi tial admonus al la estimata samcivitano, kiu
kunvokis al cxi tiu kunveno, ke li kiel eble provos teni sin inter la
limoj de la modereco.
VIRO
(apud la pordo) Je la sano de la asocio por modereco!
VOCxO
Fi pro diablo!
MULTAJ
Tsxsx, tsxsx!
ASLAKSEN
Neniuj interrompoj, sinjoroj! -- Cxu iu petas la parolrajton?
LA MAGISTRANTO
Sinjoro prezidanto!
ASLAKSEN
Sinjoro magistranto Stockmann havas la parolrajton.
LA MAGISTRANTO
Konsiderante la proksiman parencecon, supozeble konatan, kiun mi
havas al la funkcianta baneja kuracisto, mi preferus nenion diri
cxi-vespere. Sed mia rilato al la banejo kaj la konsidero al la plej
gravaj interesoj de la urbo devigas min prezenti proponon. Mi
kuragxas supozi, ke neniu el la cxeestantaj civitanoj opinias, ke
estas dezirinde, ke malfidindaj kaj troigantaj prezentoj de la
sanitaraj kondicxoj en la banejo kaj la urbo estu disvastigataj en
vastaj rondoj.
MULTAJ VOCxOJ
Ne, ne, ne! Tion ne! Ni protestas!
LA MAGISTRANTO
Mi tial proponas, ke la kunveno ne permesu al la baneja kuracisto
lauxtlegi aux prelegi sian prezenton de la afero.
DOKTORO STOCKMANN
(impete) Ne permesas --? Kio do!
SINJORINO STOCKMANN
(tusas) Hm -- hm!
DOKTORO STOCKMANN
(regas sin) Nu; do ne permesas.
LA MAGISTRANTO
En mia klarigo en "La Popola Mesagxo" mi prezentis al la publiko la
cxefajn faktojn, tiel ke cxiuj bonvolemaj burgxoj facile povas fari
sian jugxon. El tio oni vidos, ke la propono de la baneja kuracisto,
-- krom esti voto pri malkonfido al la estrantaj homoj en la loko, --
vere signifas sxargxi sur la impostpagantojn nenecesan elspezon de
minimume cent mil kronoj.
(malkontento, kaj kelkaj fajfas)
ASLAKSEN
(sonorigas) Silentium, miaj sinjoroj! Mi permesas al mi subteni la
proponon de la magistranto. Estas ankaux _mia_ opinio, ke la agitado
de la doktoro havas subintencon. Li parolas pri la banejo; sed estas
al revolucio ke li aspiras; li volas meti la estradon en aliajn
manojn. Neniu malfidas la honestan intencon de la doktoro; Dio gardu,
pri tio ne povas esti du opinioj. Ankaux _mi_ estas amiko de popola
memregado, kiam gxi ne farigxas tro multekosta por la impostpagantoj.
Sed _tio_ estus la okazo cxi tie; kaj tial --; je dia morto --
pardonu -- mi ne povas subteni doktoron Stockmann tiun cxi fojon. Oni
povas ankaux acxeti oron tro multekoste; tio estas ja _mia_ opinio.
(vigla aplauxdado de cxiuj flankoj)
HOVSTAD
Ankaux mi sentas min instigata klarigi mian sintenon. Unue la agitado
de doktoro Stockmann aspekte gajnis konsiderindan apogon, kaj mi
subtenis lin tiel senpartie kiel mi povis. Sed dume ni malkovris, ke
ni lasis nin misgvidi de falsa prezentado --
DOKTORO STOCKMANN
Falsa --!
HOVSTAD
Iu ne tute fidinda prezentado, kiel la klarigo de la magistranto
montris. Mi esperas, ke neniu en cxi tiu loko malfidas mian liberalan
animstaton; la sinteno de "La Popola Mesagxo" en la grandaj politikaj
problemoj estas bone konata de cxiuj. Sed de spertaj kaj sagxaj homoj
mi lernis, ke en pure lokaj aferoj gazeto devas antauxeniri kun ioma
singardemo.
ASLAKSEN
Mi tute samopinias kun la parolanto.
HOVSTAD
Kaj en la prezentita afero estas sendube, ke doktoro Stockmann havas
la publikan volon kontraux si. Sed kiu estas la unua kaj plej granda
devo de redaktoro, miaj sinjoroj? Cxu ne estas agi konforme al siaj
legantoj? Cxu li ne ricevis kvazaux silentan mandaton por fervore kaj
senlace antauxenigi la prosperon de siaj samideanoj? Aux cxu mi eble
erarus en tio?
MULTAJ VOCxOJ
Ne, ne, ne! Redaktoro Hovstad pravas!
HOVSTAD
Kostis por mi pezan lukton rompi kun viro, en kies hejmo mi
lastatempe estis ofta gasto, -- viro, kiu gxis cxi tiu tago gxuis la
senduban bonvolemon de siaj kuncivitanoj, -- viro, kies sola -- aux
almenaux plej esenca eraro estas, ke li demandas pri konsilo pli el
sia koro ol el sia kapo.
KELKAJ DISAJ VOCxOJ
Jen vero! Hura por doktoro Stockmann!
HOVSTAD
Sed mia devo al la socio devigis min rompi kun li. Kaj ankaux estas
alia konsidero, kiu pelas min lukti kontraux lin kaj, se eble,
haltigi lin sur la fatala vojo, laux kiu li nun iras; estas la
konsidero al lia familio --
DOKTORO STOCKMANN
Tenu vin al la akvotubo kaj la kloako!
HOVSTAD
-- la konsidero al lia edzino kaj liaj neplenagxaj infanoj.
MORTEN
Cxu tiuj estas ni, panjo?
SINJORINO STOCKMANN
Tsx!
ASLAKSEN
Mi do volas meti la proponon de la magistranto sub vocxdonon.
DOKTORO STOCKMANN
Vi ne bezonas! Cxi-vespere mi ne intencas paroli pri la fiajxo tie
malsupre en la banejo. Ne; vi auxdos ion tute alian.
LA MAGISTRANTO
(duonlauxte) Kio do nun estas?
EBRIA VIRO
(supre apud la enirpordo) Mi estas impostrajtigita! Kaj tial mi
ankaux estas opinirajtigita! Kaj mi havas la plenan -- firman --
nekompreneblan opinion ke --
PLURAJ VOCxOJ
Silentu tie!
ALIAJ
Li estas ebria! Eljxetu lin! (Oni eljxetas la ebriulon.)
DOKTORO STOCKMANN
Cxu mi rajtas paroli?
ASLAKSEN
(sonorigas) Sinjoro doktoro Stockmann parolos!
DOKTORO STOCKMANN
Ke tio okazus nur antaux kelkaj tagoj, ke oni kuragxus provi kiel
cxi-vespere bari al mi la parolrajton! Kiel leono mi defendus miajn
sanktajn homajn rajtojn! Sed nun tio por mi ne gravas; cxar nun mi
havas pli grandajn aferojn por priparoli.
(La amaso densigxas cxirkaux li. _Morten Kiil_ aperas inter la
cxestarantoj.)
DOKTORO STOCKMANN
(dauxrigas) Mi pensis, kaj mi cerbumis multe dum la lastaj tagoj, --
cerbumis pri multaj aferoj, tiel ke fine komencis turnigxi en mia
kapo.
LA MAGISTRANTO
(tusas) Hm --!
DOKTORO STOCKMANN
-- sed jen mi klare vidis la rilatojn; mi travidis la konekson tute
klare. Kaj tial mi staras cxi tie hodiaux. Miaj samcivitanoj, mi
volas funde senvualigi por vi kasxitajn aferojn! Mi montros al vi
malkovron multe pli gravan, ol tiun malgravajxon, ke nia
akvokondukilo estas venena, kaj ke nia banejo por sano kusxas sur
infektita grundo.
MULTAJ VOCxOJ
(kriante) Ne parolu pri la banejo! Ni ne volas auxdi tion. Nenion pri
gxi.
DOKTORO STOCKMANN
Mi diris, ke mi volas paroli pri la granda malkovro, kiun mi faris la
lastajn tagojn, -- la malkovro, ke cxiuj niaj spiritaj vivofontoj
estas venenaj, kaj ke nia tuta civitana socio kusxas sur la infektita
grundo de la mensogo.
KONSTERNITAJ VOCxOJ
(duonlauxte) Kion li diras?
LA MAGISTRANTO
Kia kulpigo --!
ASLAKSEN
(kun la mano sur la sonorilo) Mi petas la parolanton sin moderi.
DOKTORO STOCKMANN
Mi amis mian hejmurbon tiel kore, kiel iu povas ami la hejman lokon
de sia juneco. Mi ne estis maljuna, kiam mi forvojagxis, kaj la
distanco, sopiro kaj memoro kvazaux jxetis pli grandan brilon sur
lokon kaj homojn.
(disaj manfrapado kaj aplauxdo auxdigxas)
DOKTORO STOCKMANN
Kaj jen mi sidis dum multaj jaroj en terura forejo longe fore tie
norde. Kiam mi vizitis kelkajn el tiuj homoj, kiuj logxis dise inter
la sxtonejoj, sxajnis al mi multfoje, ke estus pli avantagxe por la
bedauxrindaj povruloj, havi bestokuraciston tie anstataux homon kiel
mi. (murmurado en la salono)
BILLING
(demetas la plumon) Nun, dia morto, mi neniam auxdis --!
HOVSTAD
Tio estas insulto kontraux estiminda laborista klaso!
DOKTORO STOCKMANN
Atendu nur iomete! -- mi opinias, ke neniu povas imputi al mi, ke mi
forgesis mian hejmurbon tie norde. Mi kvazaux kusxis sur ovo kiel
molanaso; kaj tio kion mi elkovis, -- estis la plano por la banejo
cxi tie.
(manfrapado kaj protestoj)
DOKTORO STOCKMANN
Kaj fine, kiam la sorto arangxis cxion tiel bone kaj benate por mi,
ke mi povis reveni hejmen, -- jes, miaj kuncivitanoj, tiam sxajnis al
mi, ke mi ne havas pliajn dezirojn en la mondo. Jes, mi havis la
deziron, fervore, senlace, arde esti agema por la bono de hejmo kaj
publiko.
LA MAGISTRANTO
(rigardas aeren) La maniero estas iom stranga -- hm.
DOKTORO STOCKMANN
Kaj jen mi cxirkauxiris glutante la felicxon de blindeco. Sed hieraux
antauxtagmeze, -- ne, vere estis antauxhieraux vespere -- tiam tute
malfermigxis por mi miaj spiritaj okuloj, kaj la unua, kion mi vidis,
estis la senmezura stulteco de la auxtoritatuloj --
(Bruo, krioj, kaj ridado. _Sinjorino Stockmann_ tusas ripete.)
LA MAGISTRANTO
Sinjoro prezidanto!
ASLAKSEN
(sonorigas) Per la rajto de mia auxtoritato --!
DOKTORO STOCKMANN
Estas malgrandanime krocxi sin al sola vorto, sinjoro Aslaksen! Mi
aludas nur, ke mi post suspekto malkovris la egan fiajxon, pro kio
la estrantuloj faris sin kulpaj tie en la banejo. Estrantulojn mi
ne povas toleri ecx se estus pri mia morto; -- mi havis suficxe da
ili dum miaj tagoj. Ili estas kiel virkaproj en juna arbetaro; cxie
ili malutilas; ili kontrauxstaras liberan homon, kie ajn kie li
turnas sin, -- kaj mi preferus, ke oni neniigus ilin kiel aliajn
fibestojn --
(bruo en la salono)
LA MAGISTRANTO
Sinjoro prezidanto, cxu tiaj esprimoj povas pasi?
ASLAKSEN
(kun la mano sur la sonorilo) Sinjoro doktoro --!
DOKTORO STOCKMANN
Mi ne komprenas, kial mi nur nun ekhavis vere klaran koncepton pri
tiuj sinjoroj; cxar mi havis ja cxiun tagon antaux mi tian unikan
ekzempleron en nia urbo, -- mia frato Petro, -- inerta kaj obstina en
antauxjugxoj --
(Ridado, bruo, fajfado. _Sinjorino Stockmann_ tusadas.)
(_Aslaksen_ sonorigas fortege)
LA EBRIA VIRO
(kiu denove envenis) Cxu estas mi, kiun vi aludas? Cxar efektive mi
nomigxas Petersen; se ne diablo sercxu min --
KOLERAJ VOCxOJ
Eljxetu la ebriulon! El la pordo!
(La viro eljxetigxas.)
LA MAGISTRANTO
Kiu estas tiu persono?
PROKSIMA VIRO
Mi ne konas lin, sinjoro magistranto.
DUA
Li ne estas el nia urbo.
TRIA
Lauxdire estas iu lignokomercisto el --
(La fino de la frazo estas neauxdebla.)
ASLAKSEN
La viro versxajne estas ebria de bavara biero. -- Dauxrigu, sinjoro
doktoro; sed provu kiel eble esti modera.
DOKTORO STOCKMANN
Nu do bone, miaj samcivitanoj; mi ne pli funde priparolos niajn
estrantulojn. Se iu el tio kion mi jxus diris, imagu al si, ke mi
volas faligi tiujn sinjorojn cxi-vespere, li eraras, -- ege eraras.
Cxar mi havas la kontentigan konsolon, ke cxiuj tiuj postigxintoj,
cxiuj tiuj maljunuloj el mortadanta ideomondo, ili perfekte ekspedos
sin mem el la vivo; helpo de kuracisto por akceli ilian pasadon en
morton ili ne bezonas. Kaj efektive ne estas _tiaj_ homoj, kiuj estas
la plej minacanta dangxero por la socio; ne estas _tiuj_, kiuj plej
ageme venenigas niajn spiritajn fontojn kaj infektas la grundon sub
ni; ne estas _tiuj_, kiuj estas la plej dangxeraj malamikoj al la
vero kaj libereco en nia socio.
KRIOJ EL CxIUJ FLANKOJ
Kiuj do? Kiuj ili estas? Menciu ilin?
DOKTORO STOCKMANN
Jes, fidu, ke mi menciu ilin! Cxar _tio_ estas gxuste la granda
malkovro, kiun mi faris hieraux. (lauxtigas la vocxon) La plej
dangxeraj malamikoj al la vero kaj la libereco inter ni, estas la
kompakta plimulto. Jes, la damnita kompakta, liberala plimulto, --
estas _tiu_! Nun vi scias.
(Ega bruo en la salono. La plimulto krias, tretegas kaj fajfas.
Kelkaj iom maljunaj sinjoroj sxtele intersxangxas okuljxetojn kaj
aspekte amuzigxas. _Sinjorino Stockmann_ timeme ekstaras; _Ejlif_ kaj
_Morten_ iras minace al la lernejanoj, kiuj faras tumulton.
_Aslaksen_ sonorigas kaj admonas al trankvilo. _Hovstad_ kaj
_Billing_ parolas ambaux, sed ne auxdigxas. Fine farigxas silento.)
ASLAKSEN
La prezidanto atendas, ke la parolanto revokas siajn malprudentajn
eldirojn.
DOKTORO STOCKMANN
Neniam en la mondo, sinjoro Aslaksen. Estas la granda plimulto en nia
socio, kiu forprenas de mi mian liberecon, kaj kiu volas malpermesi
al mi eldiri la veron.
HOVSTAD
La plimulto cxiam pravas.
BILLING
Kaj gxi ankaux havas la veron; dia morto!
DOKTORO STOCKMANN
La plimulto neniam pravas. Neniam, mi diras! Estas unu el tiuj sociaj
mensogoj, kontraux kiujn libera, pensanta homo devas ribeli. El kiuj
konsistas la plimulto de la logxantoj en iu lando? Cxu el la sagxaj
aux la malsagxaj? Mi pensas, ke ni samopiniu, ke malsagxuloj cxeestas
en terurega plimulto cxirkauxe sur la tuta tero. Sed, pro diabla
eterno, ne povas esti gxuste, ke la malsagxuloj regu super la
sagxuloj! (bruo kaj kriado) Nu jes; vi povas superkrii min; sed vi
ne povas kontrauxdiri min. La plimulto havas _la potencon_ --
bedauxrinde --; sed _pravaj_ ili ne estas. Pravas mi kaj la aliaj
opaj uloj. La malplimulto cxiam pravas. (denova bruego)
HOVSTAD
Ha-ha; doktoro Stockmann do farigxis aristokrato depost
antauxhieraux!
DOKTORO STOCKMANN
Mi diris, ke mi ne emas forjxeti vortojn sur tiun pulmomankan,
anhelantan aron, kiu poststumbladas. Kun ili la pulsanta vivo havas
nenion komunan. Sed mi pensas pri la malmultaj, la opaj inter ni,
kiuj alproprigis al si la junajn gxermantajn verojn. Tiuj homoj
staras kvazaux inter la antauxpostenoj, tiel fore antauxe, ke la
kompakta plimulto ankoraux ne tien atingis, -- kaj _tie_ ili luktas
por veroj, kiuj ankoraux estas tro novnaskitaj en la monda konscio
por havi iun plimulton kun si.
HOVSTAD
Nu, do la doktoro farigxis revoluciulo!
DOKTORO STOCKMANN
Jes, morto kaj plago, tia mi estas, sinjoro Hovstad! Mi intencas fari
revolucion kontraux la mensogo, ke la plimulto posedas la veron. Kiaj
estas tiuj veroj, cxirkaux kiuj la plimulto kutimas arigxi? Estas la
veroj, kiuj estas tiom agxaj, ke ili estas survoje farigxi senilaj.
Sed kiam vero farigxis tiom maljuna, gxi estas ankaux survoje farigxi
mensogo, miaj sinjoroj!
(rido kaj krioj el moko)
DOKTORO STOCKMANN
Jes, jes, kredu min kiel vi volas; sed la veroj tute ne estas tiaj
eternaj Metusxelahx-oj, kiajn imagas al si la homoj. Normale
konstruita vero vivas -- diru -- gxenerale 17 -- 18, maksimume 20
jarojn; malofte pli. Sed tiaj agxaj veroj estas cxiam ostece
malgrasaj. Sed tamen estas nur tiam, ke la plimulto okupas sin pri
ili, kaj rekomendas ilin al la socio kiel sanigan, spiritan nutrajon.
Sed ne estas granda nutrajxa valoro en tia mangxajxo, mi povas
certigi al vi; kaj tion mi ja kiel kuracisto komprenas. Cxiuj tiuj
veroj akceptitaj de la plimulto estas komparindaj kun pasintjara
peklajxo; ili estas kvazaux rancaj, sximaj, verdigxintaj sxinkoj. Kaj
el tio sekvas tiu morala skorbuto, kiu furiozas cxirkauxe en la
socioj.
ASLAKSEN
Sxajnas al mi, ke la parolanto devojigxas flanken de la teksto.
LA MAGISTRANTO
Mi cxefe devas samopinii kun la prezidanto.
DOKTORO STOCKMANN
Ho, sed mi pensas, ke vi estas tute freneza, Petro! Mi tenas min ja
kiel eble plej strikte al la teksto. Cxar tio, kion mi volas
priparoli, estas ja gxuste tio, ke la amaso, la majoritato, tiu
damnita, kompakta plimulto -- ke estas tiu, mi diras, kiu venenas
niajn spiritajn vivofontojn kaj infektigas la grundon sub ni.
HOVSTAD
Kaj tion faras la granda liberala plimulto de la popolo, cxar gxi
estas suficxe sagxa por lauxdi nur la certajn, akceptitajn verojn!
DOKTORO STOCKMANN
Ahx, kara mia sinjoro Hovstad, ne parolu pri certaj veroj! La veroj,
kiujn la amaso, la homomulto akceptas, estas la veroj, kiujn la
pioniroj rigardis kiel certaj en la tagoj de niaj geavoj. Ni
pioniroj, kiuj vivas en niaj nunaj tagoj, ni ne plu akceptas ilin;
kaj mi opinias, ke tute ne ekzistas iu alia vero ol tiu, ke neniu
socio povas havi sanan vivon sur tiaj malnovaj, senmedolaj veroj.
HOVSTAD
Sed anstataux paroladi tiel en la aeron, estus amuze auxdi, kiuj
estas tiuj malnovaj, senmedolaj veroj, per kiuj ni nutras nin.
(aplauxdo de pluraj flankoj)
DOKTORO STOCKMANN
Ho, mi povus nombri tutan aron da tiaj fiajxoj; sed unue mi volas
teni min al unu sola, akceptita vero, kiu efektive estas terura
mensogo, sed sur kiu tamen vivas sinjoro Hovstad kaj "La Popola
Mesagxo" kaj la tuta discxiplaro de "La Popola Mesagxo".
HOVSTAD
Kaj tiu estas --?
DOKTORO STOCKMANN
Estas tiu doktrino, kiun vi prenis herede de la prapatroj, kaj kiun
vi senpripense proklamas dise kaj vaste, -- la doktrino, ke la
homomulto, la amaso, la grego estas la kerno de la popolo, -- ke gxi
estas la popolo mem, -- ke kiu ajn el la popolo, ke tiuj
senspertuloj, tiuj embrioj en la socio, havas la saman rajton
kondamni aux akcepti, regi kaj estri kiel la opaj noblaj personecoj.
BILLING
Nun mi neniam, dia morto --
HOVSTAD
(samtempe, krias) Civitanoj, notu tion!
EKSCITITAJ VOCxOJ
Ho-ho, cxu ne estas ni, kiuj estas la popolo? Cxu estas nur la
altranguloj, kiuj regu!
LABORISTO
Eljxetu tiun viron kiu babiladas tiel!
ALIULOJ
Jxetu lin el la pordo!
CIVITANO
(krias) Blovu la kornon, Evensen!
(Fortaj kornosonoj auxdigxas; fajfiloj kaj bruo de kolero en la
salono.)
DOKTORO STOCKMANN
(kiam la bruo iom silentigxis) Sed estu do iom moderaj! Cxu vi ne
toleras unu fojon auxdi la vocxon de la vero? Mi tute ne postulas, ke
vi cxiuj surloke samopiniu kun mi. Sed vere mi atendis, ke sinjoro
Hovstad samopinius post ioma pripensado. Sinjoro Hovstad pretendas ja
esti liberpensulo --
SURPRIZIGxINTAJ DEMANDOJ
(mallauxte) Liberpensulo, li diris? Cxu? Redaktoro Hovstad
liberpensulo?
HOVSTAD
(krias) Pruvu tion, doktoro Stockmann! Kiam mi tion diris presite?
DOKTORO STOCKMANN
(pripensas) Ne, morto kaj plago, pri tio vi pravas; -- tiun
sincerecon vi neniam havis. Nu, mi ne volas tro embarasi vin, sinjoro
Hovstad. Lasu do al mi esti liberpensulo. Cxar nun mi volas el la
naturscienco evidentigi al vi, ke "La Popola Mesagxo" senhonte tiras
vin per la nazo, kiam gxi diras al vi, ke vi, ke la popolamaso, la
grego estas la vera kerno de la popolo. Komprenu ke tio estas nur
gazetmensogo! La homomulto estas nenio alia ol kruda materialo el kio
la popolo faras homojn.
(grumblado, ridado kaj bruo en la salono)
DOKTORO STOCKMANN
Cxu ne tiel okazas en la cetera vivanta mondo? Vidu la malsamecon,
kiun ni trovas inter kulturita kaj nekulturita bestofamilio. Rigardu
nur vulgaran farmistkokinon. Kian karnan valoron havas tia kripligita
kokinkorpo? Ho ne multe! Kaj kiajn ovojn gxi demetas? Iu simpla
korniko aux korvo povas demeti preskaux same bonajn ovojn. Sed
rigardu kulturitan hispanan aux japanan kokinon, aux rigardu noblan
fazanon aux meleagron; -- jen vi certe vidos la malsamecon! Kaj nun
mi volas mencii la hundojn, al kiuj ni homoj estas en tia proksima
parenceco. Imagu nun unue simplan cxieshundon, -- mi aludas tian
abomenan, hirtharan, vulgaran hundacxon, kiu kuras lauxstrate
malpurigante la domomurojn. Kaj komparu la hundacxon kun pudelo, kiu
dum pluraj generacioj devenas el altkultura domo, kie gxi ricevis
delikatan mangxajxon kaj povis auxskulti harmoniajn vocxojn kaj
muzikon. Cxu vi ne komprenas, ke la kranio de la pudelo estas tute
alie evoluita ol tiu de la hundacxo? Ho jes, fidu tion! Estas tiaj
kulturitaj pudelidoj, kiujn la arlekenoj dresas por fari la plej
nekredeblajn akrobatajxojn. Tiajxojn ordinara farmisthundacxo povas
neniam lerni, ecx se gxi starus sur sia kapo.
(bruo kaj ridado auxdigxas cxirkauxe)
CIVITANO
(krias) Cxu vi volas trakti nin kiel hundojn?
ALIA VIRO
Ni ne estas bestoj, sinjoro doktoro!
DOKTORO STOCKMANN
Ho, je mia eterna savo, ni estas bestoj! Efektive ni cxiuj estas
bestoj tiaj, kiajn kiu ajn povus postuli. Sed noblaj bestoj ne
trovigxas en granda nombro inter ni. Ho estas terure granda diferenco
inter pudelhomoj kaj homoj el hundacxa specio. Kaj tio estas la amuza
aspekto de la afero, ke redaktoro Hovstad samopinias kun mi, kiam
temas pri kvarpieduloj --
HOVSTAD
Jes, lasu ilin pasi por kio ili estas.
DOKTORO STOCKMANN
Nu jes; sed tuj kiam mi etendas la legxon al la dupieduloj, sinjoro
Hovstad haltas; tiam li ne plu kuragxas pensi siajn proprajn
opiniojn, ne pensi siajn proprajn pensojn gxisfine; kaj jen li turnas
la doktrinon supron malsupren kaj publikigas en "La Popola Mesagxo",
ke la farmistkokino kaj la strathundacxo -- _tiuj_ estas la veraj
elstaruloj en la menagxerio. Sed tiel cxiam okazas, kiam la
ordinareco sidas en la korpo, kaj kiam oni ne evoluis al spirita
nobleco.
HOVSTAD
Mi ne postulas ian distingon. Mi devenas el simplaj farmistoj; kaj mi
estas fiera, ke mi havas radikon profunde en la popolo, kiu nun
mokigxas.
MULTAJ LABORISTOJ
Hura por Hovstad! Hura! Hura!
DOKTORO STOCKMANN
La ordinaruloj pri kiuj mi parolas, ne trovigxas sole en la popola
profundo; ili svarmas kaj miriadas cxirkaux ni, -- ecx gxis la pintoj
de la socio. Rigardu nur vian propran, belan, elegantan magistranton!
Sed frato Petro estas vere same bona ordinarulo, kiel kiu ajn en paro
de sxuoj --
(ridado kaj tsxsxado)
LA MAGISTRANTO
Mi protestas kontraux tiaj personaj aludoj.
DOKTORO STOCKMANN
(negxenita) -- kaj tio li ne estas pro tio, ke li same kiel mi
devenas el praa, terura pirato el Pomeranio aux ie tie, -- jes, cxar
de li ni devenas --
LA MAGISTRANTO
Absurdaj tradicioj. Neigxas!
DOKTORO STOCKMANN
-- sed li tia estas, cxar li pensas la pensojn de siaj superuloj, kaj
cxar li opinias la opiniojn de siaj superuloj. Tiuj homoj, kiuj tion
faras, estas spiritaj ordinaruloj; jen vidu, tial mia imponaspekta
frato Petro funde estas tiel terure malmulte nobla, -- kaj sekve
ankaux malmulte liberala.
LA MAGISTRANTO
Sinjoro prezidanto --!
HOVSTAD
Do estas la superuloj, kiuj estas liberalaj en nia lando? Jen vere
nova informo.
(ridado en la asembleo)
DOKTORO STOCKMANN
Jes, ankaux tio estas parto de mia nova malkovro. Kaj ankaux _tio_,
ke liberaleco estas precize la sama kiel moralo. Kaj tial mi diras,
ke estas tute nepravigeble de "La Popola Mesagxo", ke gxi tagon post
tago anoncas la herezon, ke la amaso, la grego, la kompakta plimulto
posedas la liberalecon kaj moralon, -- kaj ke malvirtoj kaj
koruptigxo kaj cxiuspecaj spiritaj fiajxoj estas io, kio fluas el la
kulturo, kiel cxiuj fiajxoj fluas al la banejo el la tanejoj en la
Muelejvalo! (bruo kaj interrompo)
DOKTORO STOCKMANN
(negxenita, ridas en sia fervoro) Kaj tamen tiu sama "La Popola
Mesagxo" predikas, ke la amaso, la grego estu suprenlevota al pli
altstataj vivkondicxoj! Sed, pro diabla hauxto kaj osto, -- se la
doktrino de "La Popola Mesagxo" estus gxusta, _suprenlevi la amason,
tio_ do estus gxuste la sama kiel pusxi gxin rekte en la pereon! Sed
felicxe estas nur malnova, heredita, popola mensogo, tiu ideo, ke la
kulturo malmoraligas. Ne; estas la stultigo, malricxeco, malbeleco en
la vivkondicxoj, kiuj plenumas tiun diablan agon! En domo, kie oni ne
aerumas kaj ne balaas la plankon cxiun tagon --; mia edzino Katrine
insistas, ke la planko ankaux estu lavata; sed pri tio oni povas
disputi; -- nu, -- en tia domo, mi diras, la homoj post du -- tri
jaroj perdas la kapablon pensi kaj agi morale. Manko de oksigeno
malfortigas la konsciencon. Kaj aspekte estas tiom granda manko de
oksigeno en multegaj domoj en nia urbo, ke la tuta kompakta plimulto
povas esti tiel senskrupula bazigi la prosperon de la urbo sur marcxo
de mensogo kaj trompo.
ASLAKSEN
Tia kruda akuzo ne estu jxetata kontraux tutan civitanecon.
SINJORO
Mi admonas al la prezidanto malpermesi al la parolanto paroli.
FERVORAJ VOCxOJ
Jes, jes! gxuste! Malpermesu al li paroli!
DOKTORO STOCKMANN
(ekscitita)
Tiam mi elkrios la veron cxe cxiuj stratanguloj! Mi skribos en
eksterurbaj gazetoj! La tuta lando sciu, kiel cxi tie statas!
HOVSTAD
Aspekte la doktoro intencas ruinigi nian urbon.
DOKTORO STOCKMANN
Jes, tiel mi amas mian hejmurbon, ke mi prefere ruinigus gxin ol
vidus gxin prosperi sur mensogo.
ASLAKSEN
Forta esprimo.
(Bruo kaj fajfado. _Sinjorino Stockmann_ senutile tusas; la _doktoro_
ne plu auxdas.)
HOVSTAD
(krias tra la bruo) Tiu homo ja estas malamiko de la burgxaro, kiu
volas ruinigi tutan socion!
DOKTORO STOCKMANN
(en kreskanta ekscito) Ne gravas ke oni ruinigu mensogan socion! Gxi
devas esti disfaligata teren, mi diras! Pereigataj kiel fibestoj ili
estu, cxiuj kiuj vivas en mensogo! Vi fine infektigas la tutan
landon; vi kauxzas, ke la tuta lando meritas esti ruinigata. Kaj se
farigxos _tiel_ ekstreme, tiam mi diros el mia sincera koro: ruinigu
la landon; pereigu cxi tiun popolon!
VIRO
(el la amaso) Li parolas kiel vera popolmalamiko.
BILLING
Dia morto, jen la vocxo de la popolo!
LA TUTA ARO
(krias) Jes, jes, jes! Li estas popolmalamiko! Li malamas sian
landon! Li malamas la tutan popolon!
ASLAKSEN
Kaj kiel civitano kaj kiel homo mi estas profunde sxokata de tio,
kion mi cxi tie devis auxskulti. Doktoro Stockmann prezentis sin en
maniero, kiun mi ecx en songxo ne kredus. Bedauxrinde mi devas
akcepti la opinion, kiun jxus esprimigxis de respektindaj civitanoj;
kaj mi opinias, ke ni devas esprimi tiun opinion en rezolucio. Mi
proponas jenon:
"La kunveno deklaras, ke gxi rigardas la banejan kuraciston,
doktoro Stockmann, kiel popolmalamikon."
(Tondrantaj huraoj kaj aplauxdo. Multaj cxirkauxas la doktoron kaj
fajfas kontraux lin. _Sinjorino Stockmann_ kaj _Petra_ ekstaris.
_Morten_ kaj _Ejlif_ luktas kun la aliaj lernejanoj, kiuj ankaux ili
fajfis. Kelkaj plenkreskuloj disigas ilin)
DOKTORO STOCKMANN
(al la fajfantoj) Ho, vi malsagxuloj, kiaj vi estas, -- mi diras al
vi, ke --
ASLAKSEN
(sonorigas) La doktoro ne plu havas la parolrajton. Regula
vocxdonado devas okazi; sed por indulgi personajn sentojn gxi devas
okazi skribe kaj sen nomo. Cxu vi havas puran paperon, Billing?
BILLING
Jen kaj blua kaj blanka papero --
ASLAKSEN
(malsupreniras) Bone; tiel cxio okazos pli rapide. Tondu la paperon
--; jen, jen. (al la kunvenaro) Blua signifas ne; blanka signifas
jes. Mi mem kolektos la vocxojn.
(La _magistranto_ forlasas la salonon. _Aslaksen_ kaj kelkaj aliaj
civitanoj cxirkauxiras inter la kunvenintoj kolektante la paperpecojn
en cxapelojn)
SINJORO
(al _Hovstad_) Kiel estas pri la doktoro? Kion oni pensu pri tiajxo?
HOVSTAD
Vi ja scias kiel impeta li estas.
ALIA SINJORO
(al _Billing_) Auxdu; vi ja ofte vizitas lian domon. Cxu vi
rimarkis, ke li drinkas?
BILLING
Dia morto, mi ne scias kion diri. La grogo cxiam staras sur la tablo,
kiam iu vizitas.
TRIA SINJORO
Ne; mi prefere kredas, ke li foje estas iom freneza.
LA UNUA SINJORO
Jes, eble estas ia hereda frenezo en la familio, cxu?
BILLING
Povas esti.
KVARA SINJORO
Ne; tio cxi estas nur pura malico; estas vengxo pro io.
BILLING
Iun tagon li parolis pri plialtigo de la salajro; sed tion li ja ne
ricevis.
CxIUJ SINJOROJ
(samvocxe) Aha; do estas ja facile kompreneble!
LA EBRIA VIRO
(en la amaso) Mi volas havi bluan, mi! Kaj mi ankaux volas havi
blankan!
KRIOJ
Jen denove la ebriulo! Eljxetu lin!
MORTEN KIIL
(proksimigxas al la doktoro) Nun, Stockmann, cxu vi nun vidas, kio
sekvas el tia arlekenajxo?
DOKTORO STOCKMANN
Mi faris mian devon.
MORTEN KIIL
Kion vi diris pri la tanejoj en la Muelejvalo?
DOKTORO STOCKMANN
Vi ja auxdis; mi diris, ke estas de tie, ke la fiajxo venas.
MORTEN KIIL
Ankaux de _mia_ tanejo?
DOKTORO STOCKMANN
Bedauxrinde, via tanejo estas la plej malpuriga.
MORTEN KIIL
Cxu _tion_ vi volas presi en la gazetoj?
DOKTORO STOCKMANN
Mi kasxos nenion.
MORTEN KIIL
Tio estos por vi multekosta, Stockmann.
(Li foriras.)
GRASA SINJORO
(iras al _Horster_, sen saluti la virinojn) Nu, sxipestro, vi
pruntedonas vian domon al popolmalamiko?
HORSTER
Mi opinias, ke mi povas fari pri mia posedajxo lauxdezire, sinjoro
grandkomercisto.
LA GRANDKOMERCISTO
Do vi eble ne kontrauxas, ke mi faras la samon pri la mia.
HORSTER
Al kio aludas la grandkomercisto?
LA GRANDKOMERCISTO
Vi auxdos de mi morgaux.
(Li turnas sin, kaj foriras.)
PETRA
Cxu li ne estas via sxipposedanto, Horster?
HORSTER
Jes, estas grandkomercisto Vik.
ASLAKSEN
(kun la vocxdoniloj en la mano; supreniras sur la podion kaj
sonorigas) Sinjoroj, permesu al mi anonci la rezulton. Per cxiuj
vocxoj kontraux unu --
JUNA SINJORO
La unu estas tiu de la ebria viro!
ASLAKSEN
Per cxiuj vocxoj kontraux tiu de ebria viro tiu cxi kunveno de
civitanoj deklaras, ke la baneja kuracisto, doktoro Tomas Stockmann
estas popolmalamiko. (krioj kaj aplauxdo) Vivu nia malnova, honesta,
civitana socio! (denova aplauxdo) Vivu nia tauxga kaj aktiva
magistranto, kiu tiel lojale subpremis la vocxon de la sango! (Hura)
La kunveno estas fermita. (Li malsupreniras.)
BILLING
Vivu la prezidanto.
LA TUTA ARO
Hura por presisto Aslaksen!
DOKTORO STOCKMANN
Mian cxapelon, kaj mian redingoton, Petra. Sxipestro, cxu vi havas
lokon por pasagxeroj al la nova mondo?
HORSTER
Por vi kaj la viaj mi faros lokon, sinjoro doktoro.
DOKTORO STOCKMANN
(dum _Petra_ helpas lin surmeti la redingoton) Bone. Venu, Katrine!
Venu, knaboj!
(Li prenas la brakon de sia edzino.)
SINJORINO STOCKMANN
(mallauxte) Kara Tomas, ni iru la malantauxan vojon.
DOKTORO STOCKMANN
Neniujn sxtelvojojn, Katrine. (per lauxta vocxo) Vi auxdos de la
popolmalamiko, antaux ol li estos elbrosinta la polvon de siaj sxuoj!
Mi ne estas tiel bonvolema kiel certa persono; mi ne diras: Mi
pardonas al vi, cxar vi ne scias kion vi faras.
ASLAKSEN
(krias) Blasfema komparo, sinjoro Stockmann!
BILLING
Estas, dia mor -- --. Tiajxo estas kruda por sincera homo.
KRUDA VOCxO
Li ecx minacas!
EKSCITAJ VOCxOJ
Ni frakasu liajn fenestrojn! Trempu lin en la fjordo!
VIRO
(en la amaso) Blovu la kornon, Evensen! Fajfu, fajfu!
(Kornosonoj, fajfado kaj sovagxaj krioj. La _doktoro_ iras kun la
siaj al la elirejo. _Horster_ faras vojon por ili.)
LA TUTA AMASO
(krias post la forirantoj:) Popolmalamiko! Popolmalamiko!
Popolmalamiko!
BILLING
(ordigante siajn notajxojn) Dia morto cxu mi volus trinki grogon cxe
Stockmann cxi-vespere!
(La kunvenintoj interpremigxas al la elirejo; la bruo disvastigxas
eksteren; el la strato auxdigxas la krio:)
"Popolmalamiko! Popolmalamiko!"
KVINA AKTO
(Laborcxambro de _doktoro Stockmann_. Librobretoj kaj sxrankoj kun
diversaj preparajxoj laux la muroj. En la fono estas elirejo al la
antauxcxambro; antauxe maldekstre estas pordo al la sidcxambro. Sur
la muro dekstre estas du fenestroj, kies vitroj estas frakasitaj.
Meze en la cxambro staras la skribotablo de la doktoro, kovrita de
libroj kaj dokumentoj. La cxambro estas en malordo. Estas
antauxtagmeze.)
(_Doktoro Stockmann_, en negligxo kaj pantofloj kaj kun kaloto,
staras klinite, rastante per pluvsxirmilo sub unu el la sxrankoj;
fine li antauxentiras sxtonon.)
DOKTORO STOCKMANN
(parolas tra la malfermita pordo al la sidcxambro) Katrine, jen mi
trovis ankoraux unu.
SINJORINO STOCKMANN
(ene en la sidcxambro) Ho, vi certe ankoraux trovos plurajn.
DOKTORO STOCKMANN
(metas la sxtonon sur aron da aliaj sur la tablo) Tiujn sxtonojn mi
konservos kiel sanktajxojn. Ejlif kaj Morten vidu ilin cxiun tagon,
kaj kiam ili farigxos plenkreskaj, ili ricevu ilin herede de mi.
(rastas sub librobreto) Cxu sxi -- kiel diable sxi nomigxas, -- sxi,
la servistino, -- cxu sxi ankoraux ne sercxis la vitrajxiston?
SINJORINO STOCKMANN
(envenas) Jes, sed li respondis, ke li ne scias, cxu li povos veni
hodiaux.
DOKTORO STOCKMANN
Vi certe vidos, ke li ne kuragxas.
SINJORINO STOCKMANN
Ne, ankaux Randine opinias, ke li ne kuragxas pro la najbaroj.
(parolas enen en la sidcxambron) Kion vi volas, Randine? Nu tiel.
(iras tien kaj tuj revenas) Jen letero al vi, Tomas.
DOKTORO STOCKMANN
Mi rigardu. (malfermas gxin kaj legas) Nu tiel.
SINJORINO STOCKMANN
De kiu gxi estas?
DOKTORO STOCKMANN
De la domposedanto. Li malluigas nin.
SINJORINO STOCKMANN
Cxu vere? Li, kiu estas tia honesta homo --
DOKTORO STOCKMANN
(rigardas en la leteron) Li ne kuragxas havi nin, li diras.
Malvolonte li tion faras; sed li ne kuragxas ion alian -- pro siaj
kuncivitanoj -- pro la publika opinio -- estas dependanta -- ne
kuragxas ofendi certajn ricxulojn.
SINJORINO STOCKMANN
Jen vidu, Tomas.
DOKTORO STOCKMANN
Ja, ja, mi vidas; ili estas malkuragxuloj, cxiuj, en cxi tiu urbo;
neniu ion kuragxas pro cxiuj aliaj homoj. (jxetas la leteron sur la
tablon) Sed ne gravas por ni, Katrine. Nun ni vojagxos al la nova
mondo, kaj tiam --
SINJORINO STOCKMANN
Jes sed, Tomas, cxu estas bone pripensite, tio cxi pri la vojagxo?
DOKTORO STOCKMANN
Cxu mi restus cxi tie, kie oni primokis min kiel popolmalamikon,
brulstampis min, frakasis miajn fenestrojn! Kaj jen vidu, Katrine;
ili ankaux sxirfendis mian nigran pantalonon.
SINJORINO STOCKMANN
Ho ne; kaj la plej bonan, kiun vi havas!
DOKTORO STOCKMANN
Neniam oni devus surmeti sian plej bonan pantalonon, kiam oni luktas
por libereco kaj vero. Nu, la pantalono ne multe gravas por mi; cxar
gxin vi ja povas kunkudri por mi. Sed estas _tio_, ke la kanajlaro
kaj la amaso kuragxas agresi min, kvazaux ili estus miaj egaluloj, --
estas _tio_ kion mi, je mia morto, ne povas akcepti.
SINJORINO STOCKMANN
Jes, ili estis krudaj kontraux vin cxi tie en la urbo, Tomas; sed cxu
pro _tio_ ni devas forvojagxi el la lando?
DOKTORO STOCKMANN
Cxu vi opinias, ke la plebanoj ne estas same impertinentaj en niaj
aliaj urboj kiel en tiu cxi? Ho jes, kara, estos certe tute la sama.
Nu, egale; lasu la hundacxojn busxacxi; _tio_ ne estas la plej
malbona; la plej malbona estas, ke cxiuj homoj en la tuta lando estas
partisklavoj. Nu, pri _tio_, -- eble ne estas pli bone en la libera
okcidento; ankaux tie ja furiozas la kompakta plimulto kaj la
liberala publika opinio kaj cxiu alia diablajxo. Sed, vidu, la
kondicxoj estas pli granskalaj tie; ili povas mortigi, sed ili ne
torturadas; ili ne pincxas liberan animon per sxrauxbtenilo kiel
hejme cxe ni. Kaj en bezono oni povas ja teni sin flanke. (iras
trans la planko) Se mi nur sciis, kie estas praarbaro aux eta sudmara
insulo por vendo malmultekoste --
SINJORINO STOCKMANN
Jes, sed la knaboj, Tomas?
DOKTORO STOCKMANN
(haltas) Vi estas stranga, Katrine! Cxu vi vere preferus, ke la
knaboj kreskus en tia socio kiel la nia? Hieraux vespere vi vidis ja
mem, ke la duono de la popolo estas furioza; kaj se la alia duono ne
perdis sian prudenton, tio estas cxar ili estas azenoj, kiuj ne havas
iun prudenton por perdi.
SINJORINO STOCKMANN
Sed kara Tomas, vi parolas ja tiel nesingardeme.
DOKTORO STOCKMANN
Nu! Cxu ne estas vero, kion mi diras? Cxu ili ne turnas cxiujn
konceptojn supron malsupren? Cxu ili ne faras unu saman kacxon el
justo kaj maljusto? Cxu ili ne nomas mensogon, kion mi scias esti
vero? Sed la plej frenezega estas, ke cxi tie cxirkauxiras
plenkreskaj, liberalecaj homoj en amaso, kaj kredas, ke ili estas
liberpensantoj! Cxu vi iam ion tian auxdis, Katrine!
SINJORINO STOCKMANN
Jes, jes, eble estas stulte, sed --
(Petra envenas de la sidcxambro.)
SINJORINO STOCKMANN
Cxu vi jam nun venas de la lernejo?
PETRA
Jes; mi estas maldungita!
SINJORINO STOCKMANN
Maldungita!
DOKTORO STOCKMANN
Ankaux vi!
PETRA
Sinjorino Busk maldungis min; kaj do mi opiniis plej bone iri tuj.
DOKTORO STOCKMANN
Kaj vi gxuste faris!
SINJORINO STOCKMANN
Kiu kredus, ke sinjorino Busk estas tiel fia homo!
PETRA
Ho ne, patrino, sinjorino Busk ne estas fia; mi vidis klare, kiel tio
cxagrenigis sxin. Sed sxi ne kuragxis, diris sxi; kaj jen mi
maldungigxis.
DOKTORO STOCKMANN
(ridas kaj frotas manojn) Sxi ne kuragxis, ankaux sxi ne! Ho,
belege.
SINJORINO STOCKMANN
Ho ja, post la teruraj tumultoj hieraux vespere, do --
PETRA
Ne estis nur sole _tio_. Auxdu nun, patro!
DOKTORO STOCKMANN
Nu, kaj kio?
PETRA
Sinjorino Busk montris al mi ne malpli ol tri leterojn, kiujn sxi
ricevis cxi-matene --
DOKTORO STOCKMANN
Sen subskribo, cxu?
PETRA
Jes.
DOKTORO STOCKMANN
Jes, cxar ili ne _kuragxas_ riski la nomon, Katrine!
PETRA
Kaj en du el ili skribigxis, ke sinjoro, kiu vizitadas en nia domo,
rakontis en la klubo cxi-nokte, ke mi havas ege liberajn opiniojn pri
diversaj aferoj --
DOKTORO STOCKMANN
Kaj tion vi do ne neis?
PETRA
Kompreneble ne. Sinjorino Busk mem havas konsiderinde liberajn
opiniojn, kiam ni estas solaj du; sed cxar cxi tio pri mi
disvastigxis, sxi ne kuragxis reteni min.
SINJORINO STOCKMANN
Kaj imagu, -- jen unu kiu vizitadas nian domon! Vidu, kion vi rehavas
por via gastameco, Tomas.
DOKTORO STOCKMANN
En tia fiajxo ni ne volas plu vivi. Enpaku kiel eble plej rapide,
Katrine; ni foriru ju pli frue des pli bone.
SINJORINO STOCKMANN
Silentu; sxajnas al mi, ke estas iu en la koridoro. Iru por vidi,
Petra.
PETRA
(malfermas la pordon) Ho, cxu estas vi, sxipestro Horster? Bonvolu
eniri.
HORSTER
(el la antauxcxambro) Bonan tagon. Mi pensis, ke mi devis fari
viziteton por auxdi kiel statas.
DOKTORO STOCKMANN
(premas lian manon) Dankon; tre bonvoleme de vi.
SINJORINO STOCKMANN
Kaj dankon, ke vi trahelpis nin, sxipestro Horster.
PETRA
Sed kiel vi mem trairis hejmen?
HORSTER
Ho jes, iris bone; mi havas ja ioman forton; kaj tiuj homoj pleje
preferas uzi la busxon.
DOKTORO STOCKMANN
Jes, cxu ne estas strange pri tiu fia malkuragxeco? Venu, kaj mi
montru ion al vi! Jen, tie la sxtonoj, kiujn ili jxetis enen al ni.
Rigardu ilin! Ne estas pli ol du suficxe grandaj sxtonoj en la tuta
aro; la resto estas nenio alia ol sxtonetoj, -- nuraj grajnoj. Kaj
tamen ili staris tie ekstere hurlante, kaj jxuris, ke ili volas bati
min pecen; sed ago -- ago -- ne, el tio oni ne multon vidas en nia
urbo!
HORSTER
Estis ja ankaux la plej bona por vi cxi tiun fojon, sinjoro doktoro.
DOKTORO STOCKMANN
Efektive estis. Sed tamen estas cxagrenige; cxar se iam okazos
serioza batalo grava por la tuta lando, vi vidos, ke la publika
opinio preferos forkuri, kaj la kompakta plimulto kuros arbaren kiel
aro da sxafoj, cxu ne sxipestro Horster. Estas _tio_, kio estas tiel
cxagrenige pripensi; vere estas por mi bedauxrinde --. Ho; sed pro
diablo, -- funde tio cxi estas ja nur stultajxo. Se ili diris, ke mi
estas popolmalamiko, lasu min do esti popolmalamiko.
SINJORINO STOCKMANN
Vi neniam farigxos, Tomas.
DOKTORO STOCKMANN
Ne jxuru pri tio, Katrine. Malica vorto povas efiki kiel pinglograto
en la pulmo. Kaj tiu damnita vorto --; mi ne kvitigxos de gxi; gxi
fiksigxis sub la koro; gxi kusxas tie kaj fosas kaj sucxas kiel
acidaj sukoj. Kaj kontraux tio helpas neniu magnezo.
PETRA
Ba; nur ridu pri ili, patro.
HORSTER
La homoj certe sxangxos opiniojn, sinjoro doktoro.
SINJORINO STOCKMANN
Jes, Tomas, pri tio vi povas esti same certa, kiel pri tio ke vi
staras cxi tie.
DOKTORO STOCKMANN
Jes, eble kiam estos tro malfrue. Sed tiam estu por ili laux merite!
Tiam ili povos iri cxi tie en sia fiajxo, kaj pentante ke ili pelis
patrioton en ekzilon. Kiam vi forvelos, sxipestro Horster?
HORSTER
Hm, -- vere estas pri tio, ke mi venis por paroli kun vi --
DOKTORO STOCKMANN
Nu, cxu estas io pri la sxipo?
HORSTER
Ne; sed ne okazos, ke mi kuniros.
PETRA
Cxu vi do estas maldungita?
HORSTER
(ridetas) Jes, efektive estas tiel.
PETRA
Ankaux vi.
SINJORINO STOCKMANN
Jen vi vidas, Tomas.
DOKTORO STOCKMANN
Kaj tio pro la vero! Aj, se mi estus ion tian pripensinta --
HORSTER
Ne estu afliktita pro tio; mi certe trovos oficon cxe iu aux alia
eksterurba sxipsocieto.
DOKTORO STOCKMANN
Kaj tion de tiu grandkomercisto Vik, -- ricxa homo, sendependa de
cxiuj --! Fi, pro diablo!
HORSTER
Alie li estas suficxe sincera; kaj li mem diris, ke li volus reteni
min, se li nur kuragxus --
DOKTORO STOCKMANN
Sed li ne kuragxis? Ne; tion mi komprenas!
HORSTER
Ne estas facile, li diris, kiam oni apartenas al certa partio --
DOKTORO STOCKMANN
Jen vera vorto de honestulo. Partio estas kvazaux viandmuelilo; gxi
muelas cxiujn kapojn kune al kacxo; kaj tial ili farigxas kacxokapoj
kaj farcxokapoj cxiuj!
SINJORINO STOCKMANN
Sed Tomas do!
PETRA
(al _Horster_) Se vi ne estus nin akompaninta hejmen, eble en tio
cxi ne rezultus.
HORSTER
Pri tio mi ne pentas.
PETRA
(etendas al li la manon) Dankon pro tio.
HORSTER
(al la doktoro) Kaj ankaux _tion_ mi volus diri, ke cxar vi fine
decidis ke vi forvojagxu, mi pensis pri alia solvo --
DOKTORO STOCKMANN
Bone; se ni nur povos rapide forvojagxi --
SINJORINO STOCKMANN
Tsx; cxu iu frapis la pordon?
PETRA
Eble estas onklo.
DOKTORO STOCKMANN
Aha! (krias) Envenu!
SINJORINO STOCKMANN
Kara Tomas, promesu al mi do --
(La magistranto venas de la antauxcxambro.)
LA MAGISTRANTO
(cxe la pordo) Nu, vi estas okupata. Jes, do mi prefere --
DOKTORO STOCKMANN
Ne, ne; envenu.
LA MAGISTRANTO
Sed mi dezirus paroli kun vi ni du solaj.
SINJORINO STOCKMANN
Ni iros en la sidcxambron dume.
HORSTER
Kaj mi revenos poste.
DOKTORO STOCKMANN
Ne; vi eniru kune, sxipestro Horster; mi bezonas plian informon --
HORSTER
Ja, ja, do mi atendas.
(Li sekvas _sinjorinon Stockmann_ kaj _Petra_ en la sidcxambron.)
LA MAGISTRANTO
(silentas, sed ekrigardas al la fenestroj)
DOKTORO STOCKMANN
Vi eble trovas, ke estas iom liberaere cxe ni hodiaux? Surmetu la
kepon.
LA MAGISTRANTO
Dankon, se mi povas. (tion faras) Mi sentas, ke mi kaptis
malvarmumon hieraux; mi frostis --
DOKTORO STOCKMANN
Cxu? Kontrauxe mi trovis, ke estis suficxe varme.
LA MAGISTRANTO
Mi bedauxras, ke ne estis en mia potenco malebligi tiujn noktajn
ekscesojn.
DOKTORO STOCKMANN
Cxu vi volas diri al mi ion ceteran?
LA MAGISTRANTO
(elprenas grandan leteron) Mi havas tiun cxi dokumenton por vi de la
baneja direkcio.
DOKTORO STOCKMANN
Mi estas maldungita, cxu?
LA MAGISTRANTO
Jes, de hodiaux. (metas la leteron sur la tablon) Ni bedauxras; sed
-- sincere dirite -- ni ne kuragxis pro la publika opinio.
DOKTORO STOCKMANN
(ridetas) Ne kuragxis? Tiujn vortojn mi auxdis _pli frue_ hodiaux.
LA MAGISTRANTO
Mi petas, ke vi ekkomprenu vian staton. Estonte vi ne povas atendi
iun ajn praktikon en nia urbo.
DOKTORO STOCKMANN
Al la diablo pri la praktiko! Sed el kio vi tion scias tiel certe?
LA MAGISTRANTO
La asocio de domposedantoj starigis liston, kiun ili portas de domo
al domo. Cxiuj bonanimaj civitanoj estas petataj ne viziti vin; kaj
mi kuragxas garantii, ke neniu domposedanto kuragxas rifuzi sian
subskribon; ili tute simple ne _kuragxas_.
DOKTORO STOCKMANN
Ne, ne; pri tio mi ne dubas. Sed kio do?
LA MAGISTRANTO
Se mi povus doni al vi konsilon, gxi estus, ke vi forlokigxu el nia
urbo por ioma tempo --
DOKTORO STOCKMANN
Jes, mi gxuste iomete pensas forlasi la lokon.
LA MAGISTRANTO
Bone. Kaj post duona jaro aux iom pli, kiam vi sxangxis vian opinion,
kaj vi post matura konsidero povus decidigi vin esprimi bedauxron kaj
konfesi vian eraron --
DOKTORO STOCKMANN
Tiam mi eble povus rericevi mian oficon, vi pensas?
LA MAGISTRANTO
Eble; estas tute ne sensxance.
DOKTORO STOCKMANN
Jes, sed la publika opinio? Vi ja ne kuragxas pro la publika opinio.
LA MAGISTRANTO
La opinio estas ege varia afero. Kaj por diri la veron estas ege
grave por ni havi tian konfeson de vi.
DOKTORO STOCKMANN
Jes, por gxi vi lekas viajn lipojn! Sed pro diablo, vi memoras kion
mi antauxe diris al vi pri tiaj vulpo-ruzajxoj!
LA MAGISTRANTO
Tiam via pozicio estis konsiderinde pli favora; vi povis supozi, ke
vi havas la tutan urbon dorse --
DOKTORO STOCKMANN
Jes, kaj nun mi sentas, ke mi havas la tutan urbon sur la nuko --.
(ekflamigxas) Sed ecx ne se mi havus la diablon mem kaj lian
praavinon sur la nuko --! Neniam, -- neniam, mi diras!
LA MAGISTRANTO
Patro de familio ne kuragxas tiel agi, kiel vi faras. Vi ne kuragxas,
Tomas.
DOKTORO STOCKMANN
Mi ne kuragxas, cxu? Estas nur unu sola ago en la mondo, kiun libera
homo ne kuragxas; kaj cxu vi scias, kiu tiu estas?
LA MAGISTRANTO
Ne.
DOKTORO STOCKMANN
Kompreneble; sed _mi_ diru al vi. Libera homo ne kuragxas malpurigi
sin kiel fiulo; li ne kuragxas konduti tiel, ke li devus kracxi sin
mem en la okulojn.
LA MAGISTRANTO
Tio cxi sonas ja treege akceptebla; kaj se ne ekzistus alia klarigo
por via obstineco --; sed tia ja ekzistas --
DOKTORO STOCKMANN
Kion vi aludas per _tio_?
LA MAGISTRANTO
Tion vi certe bonege komprenas. Sed cxar mi estas via frato kaj sagxa
homo, mi konsilas al vi, ne bazi vin tro fide sur esperoj kaj
perspektivoj, kiuj tre facile povus malsukcesi.
DOKTORO STOCKMANN
Sed al kio do _tio_ aludu?
LA MAGISTRANTO
Cxu vi vere volas kredigi al mi, ke vi estas senscia pri la
testamentaj dispozicioj, kiujn faris tanejestro Kiil?
DOKTORO STOCKMANN
Mi scias, ke la iometon, kiun li posedas, estas destinita al fondajxo
por bezonantaj metiistoj. Sed kiel tio rilatas al mi?
LA MAGISTRANTO
Unue ne estas iometoj pri kio temas. Tanejestro Kiil estas suficxe
ricxa homo.
DOKTORO STOCKMANN
Tion mi neniam suspektis --!
LA MAGISTRANTO
Hm, -- vere ne? Vi do ankaux ne scias, ke ne malkonsiderinda parto de
lia kapitalo estas heredota de viaj infanoj, tiel ke vi kaj via
edzino gxuu la rentojn dum via vivodauxro. Cxu li tion ne diris al
vi?
DOKTORO STOCKMANN
Ne; mi jxuras, ke li ne faris. Kontrauxe; li cxiam kolerigxadis pro
tio, ke li pagu tro altan imposton. Sed cxu vi scias tion cxi tiel
certe, Petro?
LA MAGISTRANTO
Mi sciigxis de tute fidinda fonto.
DOKTORO STOCKMANN
Ho, dian dankon, do Katrine estos sekura, -- kaj ankaux la infanoj!
Tion mi ja devas rakonti -- (krias) Katrine, Katrine!
LA MAGISTRANTO
(retenas lin) Tsx, ankoraux nenion diru!
SINJORINO STOCKMANN
(malfermas la pordon) Kio estas?
DOKTORO STOCKMANN
Nenio, kara; nur reen eniru.
(_Sinjorino Stockmann_ fermas.)
DOKTORO STOCKMANN
(pasxadas sur la planko) Sekura! Cxu vere, -- ili do cxiuj estas
sekuraj! Kaj tiaj por la vivodauxro! Ho beniga sento scii, ke oni
estas sekura!
LA MAGISTRANTO
Jes, sed estas ja _tio_, kio vi ne estas. Tanejestro Kiil povas
nuligi la testamenton kiun ajn tagon aux horon lauxdezire.
DOKTORO STOCKMANN
Sed tion li ne faras, mia bona Petro. La melo estas tro gxojega, ke
mi ekkaptas vin kaj viajn sagacajn amikojn.
LA MAGISTRANTO
(ekmiras, kaj rigardas lin esplore) Aha, tio jxetas lumon sur
multon.
DOKTORO STOCKMANN
Kian multon?
LA MAGISTRANTO
La tuto estis kombinita manovro. Tiuj senbridaj, senkonsideraj
atencoj, kiujn vi -- en la nomo de la vero -- direktis kontraux la
estrantajn civitanojn en la urbo --
DOKTORO STOCKMANN
Kiujn; kiujn?
LA MAGISTRANTO
-- estis do nenio alia, ol interkonsentita kompenso por la testamento
de tiu maljuna vengxavida Morten Kiil.
DOKTORO STOCKMANN
(konsternita) Petro, -- vi do estas la plej fia plebano, kiun mi
konas dum mia vivo.
LA MAGISTRANTO
Inter ni estas finite. Via maldungo estas nerevokebla; -- cxar nun ni
havas armilojn kontraux vi. (Li foriras.)
DOKTORO STOCKMANN
Fi, fi, fi! (krias) Katrine! La planko estu lavata post li. Enirigu
sxin kun akvujo, sxin, -- sxin -- kion diable --, sxin, kiu cxiam
havas fulgon sur la nazo --
SINJORINO STOCKMANN
(en la sidcxambro) Tsx, tsx do, Tomas!
PETRA
(ankaux cxe la pordo) Patro, avo venas kaj petas, cxu li povas
paroli kun vi sola.
DOKTORO STOCKMANN
Jes, certe li povas. (cxe la pordo) Envenu, bopatro.
(_Morten Kiil_ envenas. La _doktoro_ fermas la pordon malantaux li.)
DOKTORO STOCKMANN
Nu, kio estas? Eksidu.
MORTEN KIIL
Ne sidi. (cxirkauxrigardas) Aspektas bele cxe vi hodiaux, sinjoro
Stockmann.
DOKTORO STOCKMANN
Jes, cxu ne?
MORTEN KIIL
Vere bele ja aspektas; fresxan aeron vi ankaux havas; hodiaux vi
havas suficxe da tiu "moksigena" sxtofo, pri kiu vi parolis hieraux.
Vi certe havas bonegan konsciencon hodiaux, mi pensas.
DOKTORO STOCKMANN
Jes, mi havas.
MORTEN KIIL
Cxu imagu? (frapas sian bruston) Sed cxu vi scias kion _mi_ havas
cxi tie?
DOKTORO STOCKMANN
Espereble ankaux bonan konsciencon.
MORTEN KIIL
Ba! Estas io multe pli bona ol tio.
(Li elprenas dikan posxdokumentujon, malfermas gxin kaj montras aron
da dokumentoj.)
DOKTORO STOCKMANN
(rigardas lin mire) Akcioj en la banejo?
MORTEN KIIL
Ne estis malfacile ekhavi ilin hodiaux.
DOKTORO STOCKMANN
Kaj vi jam acxetis --?
MORTEN KIIL
Tiom por kio mi havis monon.
DOKTORO STOCKMANN
Sed kara bopatro, -- tiel malesperige kiel statas pri la banejo nun!
MORTEN KIIL
Se vi kondutas kiel prudenta homo, vi certe restarigos la banejon.
DOKTORO STOCKMANN
Jes, vi ja mem vidas, ke mi faras, kion mi povas; -- sed --! La homoj
estas ja frenezaj en nia urbo!
MORTEN KIIL
Vi diris hieraux, ke la pleja fiajxo venas de mia tanejo. Se _tio_
estus vero, mia avo, kaj mia patro antaux mi, kaj mi mem dum multaj
jaroj malpurigadus la urbon kvazaux tri murdangxeloj. Cxu vi opinias,
ke mi lasas tiun honton gluigxi sur min?
DOKTORO STOCKMANN
Bedauxrinde, tion vi devas akcepti.
MORTEN KIIL
Dankon ne. Mi defendos mian bonan nomon kaj reputacion. Oni nomas min
"la melo", mi auxdis. Melo, cxu tio ne estas iuspeca porko; sed pri
tio ili neniam en la mondo pravigxu. Mi volas vivi kaj morti kiel
purema homo.
DOKTORO STOCKMANN
Kaj kiel vi volas realigi _tion_?
MORTEN KIIL
_Vi_ purigu min, Stockmann.
DOKTORO STOCKMANN
Mi!
MORTEN KIIL
Cxu vi scias per kiu mono mi acxetis tiujn cxi akciojn? Ne, tion vi
ne povas scii; sed nun mi diru. Estas la mono kiun Katrine kaj Petra
kaj la knabetoj heredos post mi. Jes, cxar mi ja tamen havas iom
sxparitan, komprenu.
DOKTORO STOCKMANN
(ekflamigxas) Kaj tiel vi prenas la monon de Katrine por tiajxo!
MORTEN KIIL
Jes, tiu mono nun investigxis en la banejo. Kaj nun mi volas vidi,
cxu vi tamen estas tiel furioza -- freneza, Stockmann. Se vi dauxre
lasos bestojn kaj tiajn fiajxojn veni el mia tanejo, tio estas la
sama kiel trancxi rimenojn el la hauxto de Katrine, kaj ankaux de
Petra, kaj de la knabetoj; sed _tion_ neniu vera familipatro faras,
-- se li ne estas frenezulo.
DOKTORO STOCKMANN
(pasxas tien kaj reen) Jes, sed mi _estas_ freneza, mi estas
frenezulo!
MORTEN KIIL
Tiomege delira -- freneza vi certe ne estas, kiam la familio estas en
dangxero.
DOKTORO STOCKMANN
(haltas antaux li) Kial vi ne parolis kun mi, antaux ol vi acxetis
tiujn senvalorajxojn!
MORTEN KIIL
Kio estas farita, plej forte efikas.
DOKTORO STOCKMANN
(pasxadas maltrankvile cxirkauxe) Se mi do ne estus tiel certa pri
la afero --! Sed mi estas profunde konvinkita, ke mi pravas.
MORTEN KIIL
(pesas la dokumentujon en la mano) Se vi dauxre frenezadas, tiuj cxi
ne valoros multe.
(Li metas la dokumentujon en la posxon.)
DOKTORO STOCKMANN
Sed pro diablo, la scienco devus do kapabli eltrovi iun ilon por
preventi; iu kontrauxinfekta drogo --
MORTEN KIIL
Vi pensas pri io por mortigi la bestojn, cxu?
DOKTORO STOCKMANN
Jes, aux por neuxtraligi ilin.
MORTEN KIIL
Cxu vi ne povus provi per iom da ratveneno?
DOKTORO STOCKMANN
Ho, babilajxo! -- Sed cxiuj ja diras, ke estas nur imagajxo. Cxu ne
povas esti imagajxo do! Lasu ilin _havi_ sian imagajxon! Cxu ne la
nesciantaj, etkoraj hundacxoj insultis min kiel popolmalamikon; --
kaj ili ecx estis pretaj tiri miajn vestajxojn de mia korpo!
MORTEN KIIL
Kaj cxiujn fenestrojn, kiujn ili frakasis por vi!
DOKTORO STOCKMANN
Jes, kaj la zorgoj pri miaj devoj al la familio! Tion mi devas
priparoli kun Katrine; sxi pli bone scias pri tiuj aferoj.
MORTEN KIIL
Bone; auxskultu nur konsilon de sagxa edzino.
DOKTORO STOCKMANN
(ekkolerigxas kontraux lin) Ke vi povis konduti tiel stultege!
Forriski la monon de Katrine; meti min en tiun cxi teruran
turmentadon! Kiam mi vidas vin, estas kvazaux mi vidus satanon mem
--!
MORTEN KIIL
Se tiel estas, mi devas foriri. Sed antaux ol la dua mi atendas
respondon de vi. _Jes_ aux _ne_. Se vi respondos _ne_, mi transdonos
la akciojn al la bonfara fondajxo, -- kaj tio jam hodiaux.
DOKTORO STOCKMANN
Kaj kion ricevos Katrine?
MORTEN KIIL
Ecx ne grajneton.
(La pordo de la antauxcxambro malfermigxas. _Redaktoro Hovstad_ kaj
_presisto Aslaksen_ aperas.)
MORTEN KIIL
Jen, vidu tiujn du!
DOKTORO STOCKMANN
(fiksrigardas ilin) Cxu vi? Cxu _vi_ denove kuragxas veni cxi tien
al mi!
HOVSTAD
Jes vere ni tion faras.
ASLAKSEN
Komprenu, ni havas ion por priparoli kun vi.
MORTEN KIIL
(flustras) Jes aux ne antaux la dua.
ASLAKSEN
(okulumas al _Hovstad_) Aha!
(_Morten Kiil_ foriras.)
DOKTORO STOCKMANN
Nu, kion vi do volas pri mi? Estu mallonge.
HOVSTAD
Mi bone komprenas, ke vi malsxatas nin pro nia sinteno dum la kunveno
hieraux --
DOKTORO STOCKMANN
Kaj tion vi nomas sinteno? Ho, bela sinteno! Mi nomas tion
sintenacxa, virinacxa --. Pro diablo fi!
HOVSTAD
Nomu tion, kiel al vi placxas; sed ni ne _povis_ ion alian fari.
DOKTORO STOCKMANN
Vi _ne kuragxis_ ion alian, cxu ne?
HOVSTAD
Jes, se vi preferas.
ASLAKSEN
Sed kial vi ne lasis fali vorton antauxe? Nur etan aludon al sinjoro
Hovstad aux mi.
DOKTORO STOCKMANN
Aludo? Pri kio?
ASLAKSEN
Pri tio, kio kasxis sin malantauxe.
DOKTORO STOCKMANN
Mi tute ne komprenas vin.
ASLAKSEN
(kapsignas intime) Ho, je Dio, vi faras, doktoro Stockmann.
HOVSTAD
Ne estas plu necese teni tion sekrete.
DOKTORO STOCKMANN
(rigardas ilin lauxvice) Sed pro diabla hauxto kaj osto --!
ASLAKSEN
Cxu mi rajtas demandi, -- cxu via bopatro ne iras cxirkauxe en la
urbo acxetante cxiujn banejakciojn?
DOKTORO STOCKMANN
Jes, acxetis banejakciojn hodiaux; sed --?
ASLAKSEN
Estus pli sagxe, se vi igus iun alian fari tion, -- iun, kiu ne estas
tiel parence proksima.
HOVSTAD
Kaj vi ne devus ekstari sub propra nomo. Neniu devus ja scii, ke la
atako kontraux la banejo venis de vi. Vi estus devinta konsiligxi kun
mi, doktoro Stockmann.
DOKTORO STOCKMANN
(rigardas kvazaux foren; aspekte io prilumigxas por li, kaj li diras
kvazaux perpleksa) Cxu tiajxo estas imagebla? Cxu tiajxo estas
farebla?
ASLAKSEN
(ridetas) Montrigxas, ke estas farebla. Sed komprenu, ke gxi devas
esti plenumata elegante.
HOVSTAD
Kaj prefere pluraj devas partopreni; cxar estas ja cxiam tiel, ke la
respondeco malgrandigxas por la opulo, kiam li kunlaboras kun aliaj.
DOKTORO STOCKMANN
(sinrege) Mallonge, sinjoroj, -- kion vi do deziras?
ASLAKSEN
Tion sinjoro Hovstad plej bone --
HOVSTAD
Ne, vi parolu, Aslaksen.
ASLAKSEN
Nu ja; estas _tio_, ke nun, kiam ni konas la tutan konekson, ni ja
opinias, ke ni kuragxas meti "La Popolan Mesagxon" je via dispono.
DOKTORO STOCKMANN
_Nun_ vi kuragxas? Sed la publika opinio? Cxu vi ne timas, ke
levigxos sxtormo kontraux nin?
HOVSTAD
Ni devas elteni la sxtormon.
ASLAKSEN
Kaj la doktoro devas esti rapidfara. Tuj kiam via atako havos
rezulton --
DOKTORO STOCKMANN
Tuj kiam mia bopatro kaj mi ekkaptis la akciojn je malalta prezo, vi
aludas --?
HOVSTAD
Certe estas nur sciencaj konsideroj, kiuj instigas vin farigxi la
estro de la banejo.
DOKTORO STOCKMANN
Kompreneble; estis pro sciencaj konsideroj, ke mi igis tiun maljunan
"melon" partopreni en tio cxi. Kaj poste ni lauxsxajne riparos la
akvokondukilon kaj iom fosadas en la plagxo, sen kauxzi al la urba
kaso elspezon ecx ne de duona krono. Cxu vi ne opinias, ke ni
sukcesos? Cxu?
HOVSTAD
Mi opinias, -- kiam vi havas "La Popolan Mesagxon" kun vi.
ASLAKSEN
En libera socio la gazetaro estas potenco, sinjoro doktoro.
DOKTORO STOCKMANN
Jes bone; kaj tio estas ja ankaux la publika opinio; kaj vi, sinjoro
Aslaksen, vi garantias pri la asocio de domposedantoj?
ASLAKSEN
Pri la asocio de domposedantoj same kiel pri la amikoj de modereco.
Fidu tion.
DOKTORO STOCKMANN
Sed, miaj sinjoroj --; nu, mi hontas fari demandon; sed kiun
kompenson --?
HOVSTAD
Prefere ni helpus vin por nenio, kompreneble. Sed "La Popola Mesagxo"
staras sur malfortaj piedoj; gxi ne eldonigxas senprobleme; kaj
cxesigi la gazeton nun, kiam estas tiom, por kio agi en la granda
politiko, mi vere malvolonte farus.
DOKTORO STOCKMANN
Mi komprenas; estus ja cxagrenige por amiko de la popolo kiel vi.
(ekscitigxas) Sed mi estas malamiko de la popolo, mi! (kuras
cxirkauxe en la cxambro) Kie mi havas mian bastonon? Pro diablo, kie
estas la bastono?
HOVSTAD
Kion tio signifu?
ASLAKSEN
Vi do ne volas --?
DOKTORO STOCKMANN
(haltas) Kaj se mi nun donu al vi ecx ne nuran oeron de miaj multaj
akcioj? Memoru ke la moneroj ne facile glitas el la posxoj de ni
ricxuloj.
HOVSTAD
Ho, _vi_ devas memori, ke tiu afero pri la akcioj povas esti
prezentata dumaniere.
DOKTORO STOCKMANN
Jes, tion vi certe kapablas; se mi ne kontribuos por helpi "La
Popolan Mesagxon", vi certe ekhavos malbelan opinion pri tiu afero;
vi persekutos min, mi opinias, -- cxasos min, -- provos gorgxmordi
min, kiel la hundo gorgxmordas la leporon!
HOVSTAD
Tio estas laux natura legxo; cxiu besto volas trovi nutrajxon.
ASLAKSEN
Oni ja devas preni la nutrajxon, kie oni gxin trovas.
DOKTORO STOCKMANN
Do sercxu ion en la kloakdefluilo; (cxirkauxkuras en la cxambro) --
cxar morto kaj plago, vi nun spertu, kiu estas la plej forta besto el
ni tri. (trovas la pluvsxirmilon kaj frape svingas gxin) Hej, jen
--!
HOVSTAD
Vi do ne volas atenci nin!
ASLAKSEN
Atentu pri tiu pluvsxirmilo!
DOKTORO STOCKMANN
Tra la fenestro, sinjoro Hovstad!
HOVSTAD
(cxe la pordo de la antauxcxambro) Cxu vi estas tute freneza!
DOKTORO STOCKMANN
Tra la fenestro, sinjoro Aslaksen! Saltu, mi diras! Same bone frue
kiel poste.
ASLAKSEN
(kuras cxirkaux la skribotablon) Modereco, sinjoro doktoro; mi ne
estas forta viro; mi ne multe eltenas -- (krias) Helpu, helpu!
(_Sinjorino Stockmann_, _Petra_ kaj _Horster_ venas de la
sidcxambro.)
SINJORINO STOCKMANN
Sed Dio pardonu, Tomas, kio estas!
DOKTORO STOCKMANN
(frapsvingas la pluvsxirmilon) Saltu eksteren, mi diras! En la
defluilon!
HOVSTAD
Atako kontraux senkulpan homon! Mi nomas vin atestanto, sxipestro
Horster (Li rapidas tra la antauxcxambro)
ASLAKSEN
(konfuzita) Se oni nur konus la lokajn rilatojn -- (forglitas tra
la sidcxambro)
SINJORINO STOCKMANN
(retenas la doktoron) Sed regu vin do, Tomas!
DOKTORO STOCKMANN
(jxetas la pluvsxirmilon) Honto al mi ke ili ja tamen forsavis sin.
SINJORINO STOCKMANN
Sed kion ili volis pri vi?
DOKTORO STOCKMANN
Tion vi sciu poste; nun mi devas pripensi aliajn aferojn. (iras al
la tablo kaj skribas sur vizitkarton) Jen, Katrine; kion vi legas
tie?
SINJORINO STOCKMANN
Tri grandajn _Ne_; kion tio signifas?
DOKTORO STOCKMANN
Tion vi sciu poste. (transdonas la karton) _Jen_, Petra; kure sendu
la fulgitinon al la "melo" kun gxi plej eble rapide. Rapidu!
(_Petra_ eliras kun la karto tra la antauxcxambro.)
DOKTORO STOCKMANN
Aj; se mi ne hodiaux havis viziton de cxiuj satanaj sendintoj, mi ne
scias de kiuj plu. Sed nun mi akrigu mian plumon kontraux ilin, ke
gxi farigxu aleno; mi trempos gxin en venenon kaj galon; mi jxetos
mian inkujon rekte en ilian kapacxojn!
SINJORINO STOCKMANN
Jes, sed ni ja forvojagxos, Tomas.
(_Petra_ revenas.)
DOKTORO STOCKMANN
Nu?
PETRA
Farite.
DOKTORO STOCKMANN
Bone. -- Forvojagxos, vi diras? Ne, morto kaj plago cxu ni faru; ni
restos, kie ni estas, Katrine!
PETRA
Ni restos!
SINJORINO STOCKMANN
En cxi tiu urbo?
DOKTORO STOCKMANN
Jes, gxuste cxi tie; cxi tie estas la batalejo; cxi tie mi luktos;
cxi tie mi volas venki! Kiam vi estos kunkudrinta mian pantalonon, mi
eliros en la urbon por lui domon; ni devas ja havi tegmenton super ni
dum la vintro.
HORSTER
Tion vi ricevos cxe mi.
DOKTORO STOCKMANN
Cxu vere?
HORSTER
Jes, bonvolu; mi havas suficxe da cxambroj, kaj preskaux neniam estas
hejme.
SINJORINO STOCKMANN
Ho, kiel bonvole de vi. Horster.
PETRA
Dankon!
DOKTORO STOCKMANN
(premas lian manon) Dankon, dankon! Jen tiu zorgo estas for. Kaj nun
mi komencos serioze jam en tiu cxi tago. Ho, estas senfino da aferoj
por elfosi, Katrine! Sed estas bone, ke mi nun havas liberan tempon
je mia dispono; jes, jen vidu; vi sciu, ke mi estas maldungita de la
banejo --
SINJORINO STOCKMANN
(suspiras) Ho jes, tion mi ja atendis.
DOKTORO STOCKMANN
-- kaj poste ili volas forpreni de mi mian praktikon. Sed lasu ilin
fari! La malricxulojn mi tamen retenas -- tiujn, kiuj nenion pagas;
kaj, bona Dio, estas ja ili, kiuj pleje min bezonas. Sed, morto kaj
plago, auxskulti min ili devos; mi predikos por ili cxiutempe, kiel
estas ie skribita.
SINJORINO STOCKMANN
Sed, kara Tomas, cxu vi ne vidis kiom utilas prediki.
DOKTORO STOCKMANN
Vi vere estas komika, Katrine. Cxu mi lasu min frapigxi el la
batalejo de tiu publika opinio kaj de la kompakta plimulto kaj tiaj
satanajxoj? Ne dankon, kara! Kaj kion mi volas, tio estas ja tiel
simpla kaj klara kaj rekta. Mi nur volas marteladi en la kapojn de la
hundacxoj, ke la liberaluloj estas la plej insidaj malamikoj de
liberaj homoj, -- ke la partiprogramoj tordas la kolojn de junaj
vivopovaj veroj, -- ke konsideroj pri oportuneco turnas supron
malsupren moralon kaj justecon, tiel ke fine farigxos neelteneble
vivi cxi tie. Jes, cxu ne sxajnas al vi, sxipestro Horster, ke mi
devas kapabli igi la homojn kompreni _tion_?
HORSTER
Povas esti; mi ne komprenas tiajn aferojn.
DOKTORO STOCKMANN
Nun vi auxskultu! Estas la partiestroj, kiujn ni devas ekstermi. Cxar
komprenu, ke partiestro estas kvazaux lupo, -- li estas kvazaux
glutavida lupacxo; -- li bezonas tioman nombron da brutetoj cxiun
jaron, por ekzisti. Rigardu nun Hovstad kaj Aslaksen! Kiom da
brutetoj _ili_ konsumas; aux ili vundmordas ilin kaj dissxiras ilin,
tiel, ke ili neniam plu farigxos aliaj ol domposedantoj kaj
abonantoj de "La Popola Mesagxo"! (eksidas duone sur la tablon) Ho,
venu cxi tien, kara Katrine, -- vidu, kiel bele la suno brilas enen
cxe ni hodiaux. Kaj tiu benata printempa aero, kiu enfluas cxe mi.
SINJORINO STOCKMANN
Jes, se ni nur povus vivi el sunbrilo kaj printempa aero, Tomas.
DOKTORO STOCKMANN
Nu, aldone vi devas pene sxpari, -- kaj ni certe traluktos. _Tio_
estas mia plej malgranda zorgo. Ne, tio kio pli grava estas, estas
_tio_, ke mi ne konas iun tian liberan kaj noblan viron, kiu post mi
kuragxos preni sur sin mian taskon.
PETRA
Ho, ne pensu pri tio, patro; vi havas la tempon antaux vi. -- Sed jen
jam la knaboj.
(_Ejlif_ kaj _Morten_ envenas tra la sidcxambro.)
SINJORINO STOCKMANN
Cxu vi ricevis forpermeson hodiaux?
MORTEN
Ne; sed ni luktis kun la aliaj dum la pauxzo --
EJLIF
Ne estas vero; estis la aliaj, kiuj luktis kun ni.
MORTEN
Jes, kaj sinjoro Rorlund diris, ke ni pli bone restu hejme kelkajn
tagojn.
DOKTORO STOCKMANN
(klakas per la fingroj kaj eksaltas de la tablo) Jen mi vidas! Jen
mi vidas, mi jxuru! Vi neniam plu metu viajn piedojn en la lernejon!
LA KNABOJ
Ne en la lernejon!
SINJORINO STOCKMANN
Sed ne, Tomas --
DOKTORO STOCKMANN
Neniam, mi diras! Mi volas mem instrui vin; -- ja, tio signifas, ke
vi ecx nenion lernu --
MORTEN
Hura!
DOKTORO STOCKMANN
-- sed mi volas fari el vi liberajn, noblajn homojn. Auxdu, pri tio
vi devas helpi min, Petra.
PETRA
Jes, patro, fidu min je tio.
DOKTORO STOCKMANN
Kaj la lernejo, gxi estu en la salono, kie ili moknomis min
popolmalamiko. Sed ni bezonas plurajn; mi devas havi almenaux dek du
knabojn por komenci.
SINJORINO STOCKMANN
Ilin vi certe ne trovos en tiu cxi urbo.
DOKTORO STOCKMANN
Ni vidos. (al la knaboj) Cxu vi ne konas iujn stratbubojn, -- iujn
vere bubacxajn --?
MORTEN
Jes, patro, el tiuj mi konas multajn!
DOKTORO STOCKMANN
Jen bone; havigu kelkajn por mi. Unu solan fojon mi volas
eksperimenti pri la hundacxoj; ofte sidas strangaj kapoj sur ili.
MORTEN
Sed kion ni do faru, kiam ni jam estos liberaj kaj noblaj homoj?
DOKTORO STOCKMANN
Tiam vi forpelu cxiujn lupacxojn al la fora okcidento, knaboj!
(_Ejlif_ aspektas iom dubema; _Morten_ saltetas kaj krias hura.)
SINJORINO STOCKMANN
Aj, se nur tiuj lupacxoj ne forpelos vin, Tomas.
DOKTORO STOCKMANN
Cxu vi tute frenezigxas, Katrine! _Forpeli min_? Nun, kiam mi estas
la plej forta viro en la urbo!
SINJORINO STOCKMANN
La plej forta -- _nun_?
DOKTORO STOCKMANN
Jes, tian grandan vorton mi kuragxas esprimi, ke _nun_ mi estas unu
el la plej fortaj viroj en la tuta mondo.
MORTEN
Ho ne do!
DOKTORO STOCKMANN
(mallauxtigas la vocxon) Tsx; ankoraux ne tion priparolu; sed mi
faris grandan malkovron.
SINJORINO STOCKMANN
Nun denove?
DOKTORO STOCKMANN
Certe, jes certe! (kolektas ilin cxirkaux sin kaj diras konfideme)
La afero estas tia, komprenu, ke la plej forta viro en la mondo,
estas tiu, kiu staras tute sola.
SINJORINO STOCKMANN
(ridetas skuante la kapon) Ho, vi Tomas --!
PETRA
(fidoplene, kaptas liajn manojn) Patro!
End of the Project Gutenberg EBook of Popolmalamiko, by Henrik Ibsen
*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK POPOLMALAMIKO ***
***** This file should be named 19803.txt or 19803.zip *****
This and all associated files of various formats will be found in:
http://www.gutenberg.org/1/9/8/0/19803/
Produced by Andrew Sly and Bill Patterson
Updated editions will replace the previous one--the old editions
will be renamed.
Creating the works from public domain print editions means that no
one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
(and you!) can copy and distribute it in the United States without
permission and without paying copyright royalties. Special rules,
set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project
Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you
do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose
such as creation of derivative works, reports, performances and
research. They may be modified and printed and given away--you may do
practically ANYTHING with public domain eBooks. Redistribution is
subject to the trademark license, especially commercial
redistribution.
*** START: FULL LICENSE ***
THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK
To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
distribution of electronic works, by using or distributing this work
(or any other work associated in any way with the phrase "Project
Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
Gutenberg-tm License (available with this file or online at
http://gutenberg.org/license).
Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
electronic works
1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
and accept all the terms of this license and intellectual property
(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all
the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.
1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be
used on or associated in any way with an electronic work by people who
agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few
things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
even without complying with the full terms of this agreement. See
paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project
Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
works. See paragraph 1.E below.
1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the
collection are in the public domain in the United States. If an
individual work is in the public domain in the United States and you are
located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
are removed. Of course, we hope that you will support the Project
Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
the work. You can easily comply with the terms of this agreement by
keeping this work in the same format with its attached full Project
Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.
1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern
what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in
a constant state of change. If you are outside the United States, check
the laws of your country in addition to the terms of this agreement
before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
creating derivative works based on this work or any other Project
Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning
the copyright status of any work in any country outside the United
States.
1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg:
1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate
access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
copied or distributed:
This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org
1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
and distributed to anyone in the United States without paying any fees
or charges. If you are redistributing or providing access to a work
with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
1.E.9.
1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
with the permission of the copyright holder, your use and distribution
must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked
to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
permission of the copyright holder found at the beginning of this work.
1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
License terms from this work, or any files containing a part of this
work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.
1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
electronic work, or any part of this electronic work, without
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
active links or immediate access to the full terms of the Project
Gutenberg-tm License.
1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary,
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
word processing or hypertext form. However, if you provide access to or
distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org),
you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
License as specified in paragraph 1.E.1.
1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.
1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing
access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
that
- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
you already use to calculate your applicable taxes. The fee is
owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
has agreed to donate royalties under this paragraph to the
Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments
must be paid within 60 days following each date on which you
prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
returns. Royalty payments should be clearly marked as such and
sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
address specified in Section 4, "Information about donations to
the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."
- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
License. You must require such a user to return or
destroy all copies of the works possessed in a physical medium
and discontinue all use of and all access to other copies of
Project Gutenberg-tm works.
- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
electronic work is discovered and reported to you within 90 days
of receipt of the work.
- You comply with all other terms of this agreement for free
distribution of Project Gutenberg-tm works.
1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
electronic work or group of works on different terms than are set
forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the
Foundation as set forth in Section 3 below.
1.F.
1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
works, and the medium on which they may be stored, may contain
"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
your equipment.
1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
liability to you for damages, costs and expenses, including legal
fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
PROVIDED IN PARAGRAPH F3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
DAMAGE.
1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
written explanation to the person you received the work from. If you
received the work on a physical medium, you must return the medium with
your written explanation. The person or entity that provided you with
the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
refund. If you received the work electronically, the person or entity
providing it to you may choose to give you a second opportunity to
receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy
is also defective, you may demand a refund in writing without further
opportunities to fix the problem.
1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth
in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER
WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.
1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied
warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any
provision of this agreement shall not void the remaining provisions.
1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
with this agreement, and any volunteers associated with the production,
promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
that arise directly or indirectly from any of the following which you do
or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.
Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm
Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
electronic works in formats readable by the widest variety of computers
including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists
because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
people in all walks of life.
Volunteers and financial support to provide volunteers with the
assistance they need, is critical to reaching Project Gutenberg-tm's
goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
remain freely available for generations to come. In 2001, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
and the Foundation web page at http://www.pglaf.org.
Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive
Foundation
The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification
number is 64-6221541. Its 501(c)(3) letter is posted at
http://pglaf.org/fundraising. Contributions to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
permitted by U.S. federal laws and your state's laws.
The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
throughout numerous locations. Its business office is located at
809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email
business@pglaf.org. Email contact links and up to date contact
information can be found at the Foundation's web site and official
page at http://pglaf.org
For additional contact information:
Dr. Gregory B. Newby
Chief Executive and Director
gbnewby@pglaf.org
Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation
Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
spread public support and donations to carry out its mission of
increasing the number of public domain and licensed works that can be
freely distributed in machine readable form accessible by the widest
array of equipment including outdated equipment. Many small donations
($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
status with the IRS.
The Foundation is committed to complying with the laws regulating
charities and charitable donations in all 50 states of the United
States. Compliance requirements are not uniform and it takes a
considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
with these requirements. We do not solicit donations in locations
where we have not received written confirmation of compliance. To
SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
particular state visit http://pglaf.org
While we cannot and do not solicit contributions from states where we
have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
against accepting unsolicited donations from donors in such states who
approach us with offers to donate.
International donations are gratefully accepted, but we cannot make
any statements concerning tax treatment of donations received from
outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff.
Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
methods and addresses. Donations are accepted in a number of other
ways including checks, online payments and credit card donations.
To donate, please visit: http://pglaf.org/donate
Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic
works.
Professor Michael S. Hart is the originator of the Project Gutenberg-tm
concept of a library of electronic works that could be freely shared
with anyone. For thirty years, he produced and distributed Project
Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.
Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily
keep eBooks in compliance with any particular paper edition.
Most people start at our Web site which has the main PG search facility:
http://www.gutenberg.org
This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.